47562 img010 (16)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

Banąji i współpracownicy przeprowadzili eksperyment, w którym aktywizowali cechę związaną z danym stereotypem, polecając badanym uporządkować zdania dotyczące zachowań kojarzących się z tą cechą. Jak się okazało, miało to wpływ na późniejsze opinie badanych na temat członków srcreotypizowanej grupy, natomiast nie oddziaływało na opinie dotyczące członków innej grupy (Banaji, Hardin i Rothman, 1993). Stwierdzono, że aktywizowanie cechy „agresywny” powodowało bardziej skrajne ocenianie pod względem agresywności mężczyzn, lecz nie wpływało na ocenę kobiet. Można przypuszczać, że pobudzanie stereotypowej cechy uczynniło węzeł grupowy i kiedy badani mieli oceniać następnie członka tej grupy, aktywizacja ta nałożyła się na wcześniejszą aktywizację węzła grupowego i powiązanego z nim węzła dla „agresywności”, prowadząc do wzmocnienia opinii.

Siła wiązania pomiędzy węzłami zależy' od tego, jak.często jest ono aktywizowane (Bargli, 1988; Smith i Lerner, 1986). We wspominanym wcześniej badaniu amerykańskiego stereotypu Rosjanina, siłę połączeń mierzono, prosząc badanych o określenie, jak często dochodzi do jednoczesnego aktywizowania węzłów sieci stereotypowej. Węzeł grupowy najsilniej związany był z węzłami dla cech: „zdyscyplinowany”, „poważny”, „silny” i „dumny”. Wykazano jednak, że czasami istnieje połączenie między samymi cechami. Na przykład cecha „zdyscyplinowany” była sprzężona z „pracowity”, „systematyczny” z cechą „posłuszny”; „systematyczny” zaś łączyła się z „konserwatywny” (zob. rys. 1.3.). Hierarchiczna struktura cech w tym stereotypie jest spójna z wynikami innych badań. Wykaza-

	^Zdyscyplinowany^
Pracowity^	Praworządny v _y
	r Konserwatywny v y

Silnyj ^Dumnyj

Skłonny do rywalizacji

iotaj

Patriota

Rys. 1.3. Diagram sieci amerykańskiego stereotypu Rosjanina.

STEREOTYPY

no, że cechy często tworzą hierarchię, w której najwyższe poziomy zajmują ogólne, abstrakcyjne określenia (na przykład „dobry”), a na najniższych znajdują się przymiotniki o bardziej zawężonym znaczeniu (na przykład „miłosierny”, „hojny”) (John, Hampson i Goldbcrg, 1991).

Emocje związane ze stereotypami

Poznawcze węzły w sieci stereotypowej są powiązane również z reakcjami emocjonalnymi (por. Bower, 1980; Clark i Isen, 1982; Fiske, 1982; Fiske i Ńeuberg, 1989; Fiske i Pavelchak, 1986; Isen, 1982; 1984; Po-sner i Snyder, 1975; Stephan i Stephan, 1993). Reakcja afektywna dowolnego typu (nienawiść, sympatia, strach, szczęście) może być skojarzona z rozmaitymi poznawczymi węzłami stereotypu. Ściślej mówiąc, z tym samym węzłem łączyć się mogą różne reakcje emocjonalne. Teoria ambiwalencji postaw międzygrupowych sugeruje, że na stosunek do grup napiętnowanych (na przykład niepełnosprawnych) składają się jednocześnie awersja i współczucie (Katz, Wackenhut i Hass, 1986).

Szczególnie interesujące są emocje związane z etykietką grupy. Jeśli uczucia te są w przeważającej mierze negatywne i prowadzą do nieprzychylnej oceny grupy, można powiedzieć, że dana osoba jest w stosunku do tej grupy uprzedzona. Ma się rozumieć, reakcje afektywne różnią się stopniem natężenia. W stosunku do niektórych grup odczuwamy silne emocje pozytywne, w stosunku do innych - negatywne, a czasami, jak sugeruje Katz, emocje pozytywne i negatywne dotyczą równocześnie jednej i tej samej grupy.

Kiedy węzeł poznawczy dla danej kategorii zostanie pobudzony, aktywizuje zarówno poznawcze, jak i afektywne węzły, z którymi jest połączony. W pewnym eksperymencie Biali zostali posadzeni przed ekranem, na którymi pojawiały się na moment słowu „biały” lub „czarny”; miało to na celu zaktywizowanie kategorii rasowych (Dovidio, Evans i Tyler, 1986). Następnie uczestnikom przedstawiono listę przymiotników' i polecono im zdecydować o każdym z nich, czy odnosi się on do którejś z uprzednio zaktywizowanych kategorii (Biali lub Czarni). Mierzono szybkość podejmowania decyzji. Niektóre określenia zaczerpnięto z pozytywnego stereotypu każdej z grup (na przykład ambitny, muzykalny), niektóre zaś - z negatywnego (na przykład konwencjonalny, leniwy). Po zmierzeniu czasu reakcji okazało się, że prezentowanie słowna „biały” przyspieszyło przetwarzanie pozytywnych informacji ze stereotypu Białego, natomiast prezentowanie słowa „czarny” ułatwiło przetwarzanie negatywnych danych ze stereotypu Afroamerykanina. A zatem zaktywizowanie kategorii rasowych (przez prezentowanie etykietek) ułatwiło przetwarzanie cech stereotypowych