12115 img008 (15)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

Grupa własna    Grupa obca

	atrybucja wewnętrzna	atrybucja zewnętrzna
pozytywne wyniki	(na przykład	(na przykład
	duże zdolności)	szczęśliwy traf)
negatywne wyniki	atrybucja zewnętrzna (na przykład pech)	atrybucja wewnętrzna (na przykład brak uzdolnień)

Rys. 1.1. Krańcowy błąd atrybucji.

obcej - niekorzystnymi (w tabeli 1.2. podaliśmy kilkanaście hipotetycznych przykładów). Na przykład zarówno Afroamerykanie, jak i Biali przypisują sobie inteligencję, cechę obiektywnie pozytywną. Afroamerykanie przyznają również, że Biali są inteligentni, ale opisując związane z tą cechą zachowania Białych, używają negatywnych określeń, takich jak przebiegłość i podstępność (Stephan i Rosenfield, 1982). Ponadto jeśli porównanie pod względem jakiejś cechy nie wypada korzystnie dla grupy własnej, znaczenie tej cechy dla stereotypu grupy jest na ogól umniejszane.

Tendencyjne etykietowanie nie ogranicza się do szufladkowania całych grup; ma również miejsce w trakcie interakcji z poszczególnymi członkami obcej grupy. Kilkakrotnie udowodniono, że atrybucje, za których pomocą ludzie tłumaczą zachowania osób z własnej i z obcej grupy, są tendencyjne (zob. rys. 1.1.). Kiedy członek własnej grupy zrobi coś dobrze, zachowanie to wyjaśniane jest przeważnie jakimiś pozytywnymi, indywidualnymi cechami, na przykład odpowiednimi umiejętnościami czy talentami. Jeśli jednak równie dobrze spisze się członek grupy obcej, ludzie tłumaczą to okolicznościami zewnętrznymi, takimi jak niski poziom trudności zadania. W wypadku zachowań negatywnych dzieje się dokładnie odwrotnie. Zachowanie członka obcej grupy traktowane jest jako konsekwencja osobistych cech, natomiast postępek członka własnej grupy przypisywany jest sytuacji (Hewstone i Jaspars, 1982). Tego tvpu tendencyjność znana jest jako krańcowy błąd atrybucji (rvs. 1.1.) (Pettigrew, 1979b).

Podobne odchylenia występują powszechnie, jeśli grupy różnią się statusem społecznym (Foschi i Takagi, 1991). Oczekuje się, że członkowie grupy o wyższym statusie wykonają dobrze swoje zadanie, nato-

miast przedstawiciele grupy o niższym statusie - źle. Jeśli fakty odpowiadają oczekiwaniom, dokonywane są atrybucje wewnętrzne (tzn. zarówno sukces członka grupy o wysokim statusie, jak i porażka członka grupy o niższym statusie tłumaczone są indywidualnymi cechami). Jeśli fakty nie potwierdzają oczekiwań, dokonywane są atrybucje zewnętrzne (tzn. zarówno kiepski wynik członka grupy o wyższym statusie, jak i dobry wynik członka grupy o niższym statusie są tłumaczone czynnikami zewnętrznymi).

Pewne badanie wykazało, że kiedy afroamerykańscy studenci wypadli dobrze w teście na spostrzeganie pozazmysłowe (ESP), uprzedzeni rasowo biali studenci uważali, że to kwestia szczęścia; kiedy jednak biały student wykonał dobrze zadanie, sądzili, że jest to wynik posiadania zdolności ESP. Dla odmiany, jeśli Afroamerykanin wypadł słabo, biali studenci stwierdzali, że świadczy to o braku zdolności ESP, ale gdy słaby wynik dotyczył Białego, spostrzegali to jako pech (Greenberg i Ro-senfield, 1979). Dla uprzedzonych Białych studenci afroamerykańscy stanowili grupę nie tylko obcą, lecz również o niższym statusie; w omawianym badaniu obserwowano zatem zarówno krańcowy błąd atrybucji, jak i błąd statusu. Kombinacja tych czynników' wywołała atrybucje odbierające Afroamerykanom zasługę za sukces, lecz obarczające ich odpowiedzialnością za porażkę.

Zakrawa na paradoks, że kategoryzacja innych ludzi, której pierwotnym celem było zrozumienie obcych grup i wchodzenie z nimi w skuteczniejsze interakcje, może ostatecznie doprowadzić do tworzenia negatywnych stereotypów. W następnym podrozdziale omówimy, jak stereotypowa informacja jest reprezentowana w naszym umyśle i jak przetwarzane są informacje związane ze stereotypem. Pomoże nam to zrozumieć pewmą charakterystyczną wdaściwość stereotypu - działanie na zasadzie błędnego koła.

STRUKTURA 1 PRZETWARZANIE STEREOTYPOWEJ INFORMACJI

Struktura stereotypu

Przy opisywaniu struktury stereotypowej informacji w ludzkim umyśle posłużymy się modelem sieci skojarzeniowych (por. Anderson, 1983; Rumelhart, Hinton i McClelland, 1986). Model ten zakłada, że poszczególne informacje, tak zw'ane węzły, są zc sobą połączone, tworząc sieć. Łącza pomiędzy węzłami mogą się różnić pod względem siły, a zatem