img015 (12)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

zachowaniami (por. Fazio, Effrein i Fałender, 1981; Snyder i Swann, 1978). Pewien eksperyment wykazał, że kiedy biali badani przeprowadzali wywiad z Afroamerykanami, siadali dalej od rozmówcy, mówili mniej płynnie i szybciej kończyli konwersację niż wówczas, gdy ich partnerami byli Biali. Uzupełniające badanie dowiodło, iż owe negatywne zachowania osób przeprowadzających wywiad powodowały, że ich rozmówcy wypadali znacznie gorzej (Word, Zanna i Cooper, 1974).

Snyder (1992) odkrył, że spełnienie się proroctwa jest bardziej prawdopodobne, jeśli człowiek aktywnie zbiera informacje o innych. W jednym z doświadczeń (Snyder i I Iaugen, 1994) badanym powiedziano, że osoba, z którą będą rozmawiać przez telefon, jest - bądź nie jest - otyła (w rzeczywistości partnerzy w rozmowie dobierani byli przypadkowo, a więc etykietki te nie miały żadnej wartości). Część uczestników poproszono, aby podczas interakcji starali się jak najwięcej dowiedzieć o drugiej osobie; grupa kontrolna nie otrzymała takiej instrukcji. Stereotypowe przekonanie, że otyli są nieprzyjaźni, zachowują rezerwę, są leniwi, nudni i smutni, wywołało u badanych określone oczekiwania, które zadziałały na zasadzie samospełniającego się proroctwa - ale tylko w wypadku osób poproszonych o zebranie danych o partnerze. Jeśli badani z tej grupy sądzili, że ich rozmówca jest otyły, traktowali go w taki sposób, że okazywał on większą niechęć, rezerwy i brak entuzjazmu niż osoby nieetykietowane jako otyłe.

Z badań nad mechanizmem samospełniającego się proroctwa można wyciągnąć dość ponury wniosek, że negatywne oczekiwania często mogą się sprawdzać. W następnym podrozdziale postaramy się jednak udowodnić, że efekt ten nie zawsze musi zachodzić.

ZMIENIANIE STEREOTYPÓW

Stereotyp można zmienić, modyfikując elementy stereotypowej sieci skojarzeniowej (por. Crocker, Fiske i Taylor, 1984). Aby budować korzystniejsze stereotypy, można wzmacniać lub tworzyć połączenia pomiędzy węzłem odpowiadającym danej grupie a węzłami reprezentującymi pozytywne cechy. Natomiast w celu zredukowania wpływu jakiegoś niekorzystnego stereotypu można osłabiać połączenia między węzłem grupowym a cechami negatywnymi. Inną metodą jest tworzenie podty-pów dla danej kategorii społecznej lub zachęcanie ludzi do korzystania z alternatywnych kategorii, z którymi związanych jest mniej negatywnych informacji. Można też starać się przewartościować negatywne cechy, używając bardziej pożądanych etykietek.

Umacnianie lub tworzenie pozytywnych skojarzeń

Ponieważ połączenia między węzłem grupowym a rozmaitymi cechami są podstawowymi elementami stereotypu, warto im poświęcić najwięcej uwagi. Więzi między węzłem grupowym a pozytywnymi cechami można utrwalać, prezentując przykłady potwierdzające istnienie takich zależności. Rówmież aktywizacja powiązanych pozytywnych cech może -w procesie rozszerzania pobudzenia - wzmacniać połączenia grupa-cecha. Istniejące korzystne skojarzenia można też potęgować, tworząc pozytywny nastrój w trakcie interakcji międzygrupowych (Mackie i in., 1989). Dobry nastrój sprzyja ponadto przetwarzaniu i późniejszemu przywoływaniu informacji związanych z pozytywnymi cechami, hamuje zaś przetwarzanie informacji odnoszących się do cech negatywnych. Pozytywny nastrój może też jednak prowadzić do bezkrytycznego polegania na istniejących już stereotypach.

Nowe, pozytywne cechy mogą zostać włączone do stereotypu dzięki uzyskaniu od innych informacji na temat danej grupy lub za sprawą bezpośrednich doświadczeń z jej przedstawicielami. Dodanie pozytywnej cechy drogą bezpośredniego doświadczenia wymaga spełnienia trzech warunków: związane z cechą zachowanie wanno zostać zakodowane, dla zachowania tego musi być dokonana a t rybnej a wewnętrzna, a dana cecha musi zostać połączona z węzłem grupowym. Najwńększą szansę zakodowania mają te zachowania, które są najbardziej wyraziste (rzucające się w oczy) w danej sytuacji (McArthur i Post, 1977; McArthur i Solomon, 1978). Kolejnym wymogiem jest dokonanie atrybucji wewnętrznej. Zależy ono od takich czynników, jak powszechność, wyrazistość i spójność informacji (Kelley 1967). Dokonanie atrybucji wewnętrznej w odniesieniu do danej grupy jest najbardziej prawdopodobne, gdy wielu członków' grupy konsekwentnie zachowuje się w' charakterystyczny sposób, który nie jest typowy dla przedstawicieli innej kategorii. Aby zaś doszło do połączenia cechy z węzłem grupowym, musi on zostać zaktywizowany - albo drogą automatycznej kategoryzacji, albo dzięki śwdadomemu przetwarzaniu informacji. Jeśli na przykład większość Kostarykańczyków konsekwentnie okazuje wyjątkową przyjazność w stosunku do cudzoziemców', prowadzi to do spostrzegania mieszkańców Kostaryki jako przyjacielskich.

Osłabianie negatywnych skojarzeń

Proces osłabiania skojarzeń istniejących między węzłem grupowym a cechami negatywnymi jest bardziej złożony niż wzmacnianie połączeń z cechami pozytywnymi. Chociaż brzmi to paradoksalnie, zmiana połączenia