42124 img014 (12)

WYWIERANIE WPŁYWU PRZEZ GRUPY

^;    : e

mmm

Srull i in., 1985; Stern i in., 1984). Jak się wydaje, głębsze kodowanie polega na tworzeniu bardziej skomplikowanych skojarzeń pomiędzy składowymi informacji sprzecznej z oczekiwaniami a elementami informacji uprzednio kojarzonej z węzłem dla danej kategorii społecznej. Przypuśćmy, że zawodowy futbolista zachowa się bardzo ulegle. Takie nieoczekiwane zachowanie zwraca uwagę i obserwator prawdopodobnie będzie próbował powiązać tę informację z rozmaitymi, kolidującymi z nią aspektami stereotypu futbolisty. Takie analizowanie ułatwia późniejsze przypominanie sobie wydarzenia i sprawia, że będzie ono bardziej dostępne w trakcie tworzenia opinii.

Uważa się, że informacja sprzeczna z oczekiwaniami kodowana jest na bardziej „konkretnym” poziomie niż informacja zgodna ze stereotypem (Maass, Salvi, Acuri i Semin, 1989). Ta ostatnia kodowana jest w pamięci jako cecha, podczas gdy informacja sprzeczna ze stereotypem traktowana jest jako przejaw specyficznego działania czy zachowania. W rezultacie informacja potwierdzająca przyczynia się bezpośrednio do ugruntowania stereotypu, wzmacniając połączenia pomiędzy więzłem grupowymi a innymi elementami sieci. Natomiast dowód podważający w mniejszym stopniu oddziałuje na stereotyp, gdyż kodowany jest na poziomie zachowania, a nie cechy. Jeśli lekarka, inwestując swoje pieniądze, podejmie nierozsądną decyzję, obserwator zakoduje prawdopodobnie samo zachowanie (dokonała niewłaściwej inwestycji, kupując to mieszkanie), ale jeśli ta sama lekarka zainwestuje korzystnie, obserwator skłonny będzie potraktować to jako dowód na istnienie stereotypowej cechy (ta lekarka jest rzeczywiście inteligentna).

Pomimo staranniejszego i bardziej konkretnego kodowania dowodów podważających stereotyp, zachowania sprzeczne z oczekiwaniami są na ogół tłumaczone czynnikami sytuacyjnymi, a nie wewnętrznymi skłonnościami danej osoby (Crocker, Hannah i Weber, 1983; Kulik, 1983). Ktoś, kto widzi uległe zachowanie futbolisty, może uznać je za skutek presji z zewmątrz (na przykład trener zagroził zawodnikowi przeniesieniem, jeśli nie będzie zachowywał się na boisku w sposób bardziej cywilizowany), a nie przejaw uległego charakteru. Jeśli dowód „przeciwko” przypisywany jest sytuacji, nie przyczyni się do zmiany stereotypu, jako że nie zostanie powiązany z cechą charakteryzującą przedstawiciela danej grupy. Naw^et podczas eksperymentów wykazujących, że fakt sprzeczny z oczekiwaniami jest lepiej zapamiętywany niż dowmd potwierdzający, wrażenie końcowe na temat danej osoby nie różniło się od początkowego (np. Hastie i Kumar, 1979; Hemsley i Marmurek, 1982). Fakt ten można tłumaczyć tym, że połączenie między węzłem reprezentującym jakąś cechę a węzłem grupy ulega osłabieniu tylko w⁷tedy, gdy dla wyją-

STEREOTYPY

śnienia dowodu podważającego dokonana zostanie wewnętrzna atrybu-cja (Crocker, Hannah i Weber, 1983).

Ponadto jesteśmy skłonni żywić antypatię wobec ludzi, którzy nie pasują do stereotypu (Costrich, Feinstein, Kidder, Marachek i Pascale, 1975; Deaux i Lew^ris, 1984; Jackson i Cash, 1985, ale nie: Jackson, MacCoun i Kerr, 1987). W pewnym doświadczeniu stwierdzono, że kobiety o „męskim” sposobie bycia oceniane były mniej pozytywnie niż kobiecy zachowujące się zgodnie ze stereotypem własnej płci (Costrich i in., 1975). Inne badanie wykazało, że kobiety, które dobrze radziły sobie w zawadzie nietypowym dla swojej płci, były niekorzystnie oceniane przez zwierzchników-mężczyzn (Reskin i Padavic, 1988). Odkrycia te sugerują, że nawet gdy reprezentantowi danej grupy udaje się obalić stereotyp, fakt ten przyczynia się do powstawania lub umacniania negatywnych postaw' w' stosunku do niego samego lub całej grupy.

W większości dotychczasowych badań rozpatrywano w'pływ informacji sprzecznej z oczekiwaniami na późniejszą ocenę osoby, której dotyczyła ow'a informacja. Rzadziej natomiast zajmowano się kwestią, jak informacja sprzeczna z oczekiwaniami w pływa na opinię na temat rozpowszechnienia danej cechy w stereotypizowanej grupie. Czy na przykład spotkanie z nieagresywnym, ciepłym, emocjonalnym i niekompetentnym mężczyzną może zmienić stereotypowe przekonania kobiety, która hołduje tradycyjnemu wizerunkowi mężczyzny? Chociaż z niektórych badań wynika, że sprzeczna z oczekiwaniami informacja indywidualizująca może spowodować zmianę pierwotnego stereotypu (np. Hamill, Wilson i Nisbett, 1980), ludzie wydają się nader niechętnie pozwalać, aby dowody „przeciwko” wpływały na ich opinie na temat całej stereotypizowanej grupy (Grant i Holmes, 1981; Rasinski, Crocker i Hastie, 1985). Podsumowując, wyniki badań nad oczekiwaniami odzwierciedlają ogólną skłonność do przetwarzania informacji w' sposób, który potwierdza istniejący już stereotyp, nawet jeśli zakodowany został fakt sprzeczny z oczekiwaniami (Stangor, 1986; Wilder i Shapiro, 1991).

Etap III: Samospełniające się proroctwo

Oczekiwania często funkcjonują na zasadzie samospe!mającego się proroctwa. Innymi słowy, wynikające z nich zachowania często wywołują u drugiej osoby takie reakcje, które potwierdzają oczekiwania (Harris, Milich, Corbitt, Hoover i Brady 1992; Snyder, 1984; 1992; Snydcr, Tankę i Berscheid, 1977). Na przykład osoba, która spodziewa się, że mieszkańcy Kostaryki będą przyjacielscy, może demonstrować taką otwartość i serdeczność, że Kostarykańczycy spontanicznie zareagują przyjaznymi