IMAG0755 (5)

XXIV

I owszem! Herbart czytał dzieła „ojca rewolucji^? W* Zarysie wyraźne są echa i Emila, i Umowy społecznej. Być może, iż pod wpływem J. J. Rousseau wzmógł się indywidualizm Herbartay że to Emil kazał mu tak wysoko cenić aktywność i samodzielnymi wychowanka. Ale idea państwa powstałego' z< umowy społecznej, ale la uolonte generale skierowana przeciwko tyranom? rr to on odrzucał! Co więcej, odrzucał nawet te idee rewolucji francuskiej, które jeszcze zachowały się w programie konsulatu i cesarstwa.

Pierwszy okres twórczości Herbarta przypadł na czasy cesarstwa, kiedy we Francji dyscyplina wojskowa zaczęła znac^ć więcej ód ideałów wolności, równości i braterstwa. Herbart. w tych czasach nawoływał do posłuszeństwa względem prawa moralnego. Autorytetem dla niego byli tacy ludzie, jak Goethe i Wilhelm v;-Humboldt, ale nie cesarz Francuzów. Napoleon dla niego nie by| nosicielem nowych idei, lecz niebezpiecznym- wrogiem niemczyzny, zaborcą i tyranem.

O; wpływie Pestalozziego już była mowa. Herbart nie przejął od tego „syna rewolUep” jego gorącej miłości do ludu, ale unaukowił jego metodę nauczania poglądowego i zapewne pod jego wpływem wyżej cęnił wychowanie rodzinne od wychowania szkolnego, zwłaszcza gdy szkoła jest państwowa.

II. DOKTRYNA 1. Pedagogika naukowa

Herbart swa pedagogikę w odróżnieniu od innych nazywał naukową'¹². Deklarował w ten sposób, że chce z pedagogiki zrobić naukę i że ten cel osiągnął. Za jego czasów pedagogika rzeczywiście nauką jeszcze nie była. Nawet formę rozprawy naukowej rzadko przybierała. J. Locke napisał swe Myśli o wychowaniu (1693) w formie listów do przyjaciela. Słynny Emil (1762) Rousseau miał formę powieści dydaktycznej. Tej formy

¹² Patrz np. Zarys, § 2.