image120 (6)

B. Mirmwtko. Ktzeaictimp sMar, Warszawa 200”. ISBN 978-834O80M i -8. -E by WAJP2O07

Grupy zdrowo id*>re 239

występuje w nim tendencja do podziału na mniejsze „paczki”, oparte na wspólnych celach i wzajemnej atrakcyjności.

4. Siła oddziaływania. Ze względu na długotrwałość wspólnego przebywania (do 10 tysięcy godzin w całej karierze szkolnej) oraz ze względu na zbieżność ważnych celów, jakimi są /.dobycie wykształcenia lub jedynie „przetrwanie” w szkole, wpływ grup koleżeńskich na poszczególnych uczniów jest bardzo silny, w wielu wypadkach przewyższający wpływ rodziców i nauczycieli. Nieformalna kultura grupy rówieśniczej może wspomagać kształcenie lub wymknąć się spod kontroli, stanowiąc program ukryty działania szkoły.

Grupy zdrowe i chore

Większość nauczycieli ma bogate doświadczenia z grupami nieformalnymi uczniów, dobre i złe - w różnych proporcjach. Ich przykład, zatytułowany „Return”, pojawił się w r. 2, w punkcie „Wspólnota oporu”. By ułatwić analizę podobnych przypadków, musimy dokonać rozróżnienia „grupy zdrowej" i „grupy chorej”.

Wewnątrz grup zadaniowych i między nimi, w tym zwłaszcza - między grupami młodzieżowymi, powstaje samorzutnie rywalizacja, czyli dążenie do uzyskania przewagi nad innymi. Gdy grupa jest zdrowa, górę biorą zalety rywalizacji: wzrost motywacji zewnętrznej, pomysłowości, skłonności do ryzyka, samokontroli, jakości pracy (Tyszka, 1998). Gdy grupa jest chora, przeważają „ciemne strony" rywalizacji: spadek motywacji wewnętrznej, napięcie i niepokój, nieufność, brak swobody myślenia, zagrożenie poczucia wartości (Doliński, 1998; Wojciszke, 2002, s. 338).

Grupa zdrowa jest nastawiona na osiąganie swoich celów własną pracą oraz na uznanie pracy innych grup i osób. Takim normom sprzyjają przyjazne stosunki zewnętrzne oraz zadania, których wykonanie wymaga współpracy wewnątrz grupy (Arends, 1994, r. 11). Stosunki panujące w grupie zdrowej są zwykle demokratyczne, inicjatywa wszystkich członków jest dobrze wykorzystana, ich aspiracje i kompetencje rozwijają się przez kolejno wykonywane zadania, a to zapewnia grupie długofalową skuteczność

W zdrowej grupie - wspólnocie dydaktycznej - można zaobserwować następujące postawy i zachowania (Harmin, 2004, s. 16):

1.    Poczucie własnej wartości u wszystkich członków: czują się bezpiecznie, wypowiadają się odważnie, ufają sobie wzajemnie, wykazują wzajemny szacunek.

2.    Zaangażowanie: panuje ożywiony nastrój, ale bez zbytniego napięcia i rozgorączkowania, „czas mija szybko” na wykonywaniu zadań.

3.    Samodzielność: uczniowie sami decydują o sposobie działania i narzucają sobie dyscyplinę, nie czekają na polecenia, pracują chętnie i wytrwale.

wvAv.waip.com.pl

B, Nirmjftko. Katatonie sttoine. Warszawa 2007. ISBN B78-83-60SO7-11    « bv WAlP 21X1?

240    Rozdział 8. Ksnken* grupowe

4.    Współpraca: uczniowie wspierają się wzajemnie i pomagają sobie, nie widać antagonizmów, dobrze współpracują z nauczycielem.

5.    Świadome uczenie się: uczniowie są uważni i skupieni, wiedzą, co dzieje się wokół i co ma być uzyskane, kontrolują swoje czynności i oceniają wyniki.

Seymour Papert, jeden z teoretyków konstruktywizmu, tak napisał o dydaktycznym znaczeniu wzajemnego wzorowania się uczniów w zdrowej grupie (1991, s. IX): „Najlepszy sposób na to, by stać się dobrym stolarzem, to wykonywać pracę stolarza razem z dobrym stolarzem. Analogicznie, sposobem na to, by stać się dobrym uczniem, jest uczyć się razem z dobrym uczniem".

Całkiem inne jest oddziaływanie grupy chorej.

Grupa chora jest nastawiona na minimalizację własnego wkładu pracy i na obniżanie wartości innych grup i osób. Służy ochronie członków przed koniecznością systematycznego wysiłku. Takim postawom sprzyjają zadania oparte na rywalizacji wewnątrz grupy oraz między grupami. W grupie chorej dominuje struktura autorytarna, co podnosi jej skuteczność na krótką metę, ale po pewnym czasie doprowadza do zastoju.

W chorej grupie uczniowskiej występują zwykle następujące zjawiska patologiczne (Kruszewski, 2004, s. 185):

1.    Każde zadanie staje się polem walki o pozycję i władzę.

2.    „Kłótnie i wzajemne żale rozsadzają zespół".

3.    Wiele czasu pochłaniają „nieistotne wątki" i luźne rozmowy.

4.    Najsłabsi i najlepsi uczniowie nie mają warunków do wykazania się.

5.    Grupa integruje się w sytuacji walki z innymi grupami i osobami.

W szczególnym przypadku celem działania chorej grupy uczniowskiej może być walka z określonym nauczycielem lub z całym gronem pedagogicznym. To coraz częstsze współcześnie, groźne zjawisko edukacyjne, marnujące siły uczniów i nauczycieli, john Robertson wyjaśnia tak (1998, s. 17):

„Przez ostatnie czterdzieści lat pozycje zajmowane przez ludzi w naszym społeczeństwie stopniowo wyrównywały się, wskutek czego pewne grupy zawodowe, jak lekarze, prawnicy, nauczyciele, nie cieszą się już takim samym wysokim uznaniem. Jednocześnie podniosła się społeczna pozycja młodzieży - oczko w głowie przemysłu odzieżowego i rozrywkowego. Dziś uczniowie są znacznie mniej skłonni oddać władzę w ręce nauczycieli, jeśli nie widzą dla tego racji”.

Chorobliwe zjawiska konfrontacyjne mogą pojawiać się także między grupami zadaniowymi powołanymi przez nauczyciela. Nawiązując do wyczynów pseudokibiców sportowych, Stróżyński nazywa takie grupy „pseudozespołami”. Tak pisze o „patologicznej integracji poszczególnych grup” (2001 b, s. 24):

„Często w czasie lekcji dzielimy uczniów na grupy, które mają brać udział w dyskusji, a potem zespołowo rozwiązywać poszczególne zadania. (...) Teoretycznie