image108 (10)

B. Mirmwtko. Ktzeaictimp sMar, Warszawa 200”. ISBN 978-834O80M i -8. -E by WAIP200?

Modelowanie 215

uzależnieniem: od modela i od jego bliskości, co nazwano w psychologii społecznej „pławieniem się w cudzej chwale", typowym dla kibicowania sportowego (Wojciszke, 2002, s. 157).

Zjawisko modelowania jest powszechne w szkole i poza nią. Tak uczy się małe dziecko, zanim potrafi zrozumieć objaśnienia słowne, ale na tym naśladowanie wcale się nie kończy, bo także studenci wyższych uczelni i profesjonaliści mają swoich mistrzów, których starają się naśladować. „Zycie każdego z nas wypełnione jest uleganiem niezliczonym autorytetom" - stwierdza Wojciszke (tamże, s. 252). Dzięki modelowaniu możemy wykorzystać doświadczenie innych ludzi (Mietzel, 2002, s. 184). Nauczyciel powinien zatem orientować się, jakim autorytetom ulegają jego uczniowie, sam być jednym z nich. ale przestrzegać przed ślepym posłuszeństwem komukolwiek.

Jako niezbędne właściwości nauczyciela czyniące go wzorem osobowym dla uczniów i umożliwiające modelowanie ich zachowań, Konarzewski (1982, s. 108-115) wymienia: (1) podobieństwo między obserwatorem a modelem, ich wspólność kulturową, (2) kompetencję modela, jego pozycję w grupie odniesienia, (3) opiekuńczość, wyrażającą się przyjaznym stosunkiem modela do obserwatora. „Ciepły i pełen entuzjazmu nauczyciel, którego uczniowie lubią, będzie przez nich naśladowany" - zapewniają Cohen, Manion i Morrison (1999, s. 406), lecz zaraz potem dodają ostrożnie (podkr. BN): „Istnieje możliwość, że niektórzy uczniowie przejmą jego postawy i przekonania lub znajdą się pod ich wpływem {...)”. Nie ma bowiem niezawodnych metod kształcenia.

Szczególnym przykładem wpływu zachowań nauczyciela na zachowania i rozwój ucznia jest efekt Pigmaliona - przyrost osiągnięć uczniów wywołany pozytywnymi oczekiwaniami nauczyciela. Wykrył go Robert Rosenthal (1968), który poinformował nauczycieli o rzekomo zbliżającym się silnym przyspieszeniu rozwoju intelektualnego u wybranych (wylosowanych w proporcji 1/5) uczniów. Choć nauczyciele zapewniali, że w żaden sposób nie wyróżniali tych uczniów w toku zajęć edukacyjnych, po kilku miesiącach okazało się, że wskazani przez badaczy uczniowie, w tym zwłaszcza z niższych klas, mieli nie tylko wyższe osiągnięcia szkolne, lecz także istotnie wyższe ilorazy inteligencji.

Tak więc oczekiwania nauczycieli, odczytane przez uczniów w pewien sposób (z kierowanej uwagi, wyrazu twarzy, tonu głosu, zadawanych pytań, zachęt, komentarzy), oddziałały na nich korzystnie. To wielokrotnie potwierdzane zjawisko. szerzej interpretowane jako samospełniające się proroctwo, polega na nieświadomym wytwarzaniu danych potwierdzających opinię (Wojciszke, 2002, s. 132; Tyszka, 1999, r. 13, Sztompka, 2002, s. 27). Niestety, dotyczy ono także proroctw niekorzystnych, gdyż Rosenthal stwierdził, że opinie nauczycieli o nie-wylosowanych uczniach pogorszyły się. Spadek osiągnięć uczniów wywołany

wvAv.waip.com.pl

B. Nirmiftkii, fonafaKte ^zielne. Wanrawi 2007. ISBN 978^3^0507-11 -8.« ly, WAiP 2007

216 Rozdział 7 Kształcenie indy wtdwlne

negatywnymi oczekiwaniami nauczyciela nazwano efektem Golema (baśniowego osobnika uosabiającego zło).

Modelowanie jest współcześnie wspomagane środkami masowego przekazu, z których repertuaru trzeba starannie wybierać wzory. Tę metodę kształcenia można przyrównać do stadium konwencjonalnego, konformistycznego w rozwoju moralnym i do stadium operacji konkretnych, naśladowczych w rozwoju poznawczym. Jak z tego widać, wymaga ona od uczniów znacznie większej dojrzałości niż warunkowanie sprawcze.

Przekonywanie

Modelowanie jest czasochłonne, gdyż wzory zachowania przenikają do obserwatora na ogół powoli i z oporem. Metodą edukacji emocjonalnej, która wydaje się skuteczniejsza, jest przekonywanie (perswazja), czyli zmienianie postaw uczniów za pomocą słowa. Postawa jest gotowością do dodatniego lub ujemnego wartościowania określonych obiektów: osób, ich zachowań, przedmiotów i zdarzeń. Ma składniki emocjonalne (lubię - nie lubię) i poznawcze (znajomość i ocena znaczenia obiektu), a wyraża się czynnościami jednostki podejmowanymi ze względu na te obiekty, przybliżającymi je (fizycznie lub psychicznie) bądź oddalającymi.

Nauczyciel, nadawca przekazu, stara się przedstawić fakty, które uważa za ważne dla pożądanej postawy, i ich interpretację, którą uważa za prawidłową. Uczeń, odbiorca przekazu, porównuje tę informację ze swoją wiedzą osobistą i poglądami. Ważniejsze jednak bywa odczytanie przez niego własnej emocjonalnej reakcji na treść przekazu i osobę nauczyciela. Komunikacja międzyludzka jest bowiem zawsze dwutorowa: zawiera składnik jawny (słowny, poznawczy, logiczny) i składnik ukryty (bezsłowny, emocjonalny, intuicyjny). Kluczem do zmiany postaw ucznia przez przekonywanie jest, wcześniej uformowana, jego postawa wobec nauczyciela, nadawcy przekazu (Nęcki, 2000, s. 82-87).

Nauczycielski przekaz wychowawczy obejmuje, obok jawnej treści słownej, wiele rodzajów - na ogół słabo kontrolowanej przez nadawcę - informacji niewerbalnej: wygląd nauczyciela, jego gestykulację i mimikę, pozycję ciała (napięcie lub rozluźnienie), kontakt wzrokowy (jakość i długość spojrzeń), głos (wysokość, barwę, intonację, rytm), długość zdań (tamże, s. 185-186). Ta złożona „mowa ciała” może nie odpowiadać lub nawet przeczyć treści słownej przekazu, a wówczas uczniowie podejrzewają nieszczerość. Maskowanie uczuć, czyli używanie mowy ciała dla ukrycia prawdziwych myśli i postaw, jest przez młodzież niezwykle krytycznie odbierane. „Nauczyciel [...] powinien pamiętać, że uczeń potrafi rozpoznać szczerość” - przestrzega Gaił King w rozprawie Umiejętności