img002

1’ot.wierdzają ten fakt m.in. ogólnopolskie badania przeprowadzone przez PTG w 2000 r. pod kierunkiem B. Synaka, które wykazały, iż najlepszą sprawnością fizyczną i psychiczną wśród najstarszej grupy wiekowej odznaczają się osoby w wieku wczesnej starości i mieszkające w mieście. Z kolei u osób w późnej starości następuje znaczne pogorszenie stanu zdrowia, przejawiające się w zniedołężnieniu fizycznym i psychicznym¹.

Źródeł problemów zdrowotnych ludzi starszych można upatrywać — jak t wierdzi K. Wiśniewska-Roszkowska - w postępie medycyny, który spowodował utrzymanie przy życiu i doprowadzenie do starości dużej liczby słabych i chorych, przy równoczesnej bezsilności wobec chorób zwyrodnieniowych i miażdżycy, powodujących niedołęstwo. Postępom medycyny nie zawsze też towarzyszą właściwe działania w zakresie pomocy społecznej czy rehabilitacji, co może pogłębiać problemy zdrowotne osób starszych. W Polsce nasilenie potrzeb zdrowotnych i opiekuńczych najstarszej grupy wiekowej występuje wraz ze złą sytuacją finansową większości emerytów i rencistów, ograniczającą możliwości leczenia, a także z niedorozwojem infrastruktury społecznej w ochronie zdrowia i pomocy społecznej oraz z niekorzystną sytuacją służby zdrowia (utrudniony dostęp do lekarzy, sprzętu). W naszym kraju - jak podkreśla B. Synak - brakuje systemu opieki geriatrycznej, dostosowanego do potrzeb zdrowotnych ludzi starszych².

Nie bez znaczenia dla stanu zdrowia, oprócz czynników zewnętrznych (jak sytuacja ekonomiczna państwa, środowisko społeczno-kulturowe czy środowisko społeczno-przyrodnicze), są także czynniki wewnętrzne (w tym genetyczne i zależne od samej jednostki, a więc nawyki, zachowania, świadomość zdrowotna). Bezpośrednią przyczyną problemów zdrowotnych ludzi starszych mogą być również choroby somatyczne i psyćhiczne (np. udar mózgu, depresja). Zdarza się, iż ciężka, przewlekła choroba doprowadza do stanu tzw. niedołęstwa starczego (tj. stanu, w którym człowiek starszy staje się niezdolny do wykonywania codziennych czynności życiowych, wymaga stałej opieki i pomocy³). Przy czym niedołęstwo starcze może występować też bez wyraźnych przyczyn chorobowych lub być wynikiem nagromadzenia się schorzeń⁴. Problemy zdrowotne osób starszych mogą być ponadto skutkiem wypadków — w miejscu pracy, domowych czy komunikacyjnych. Trudności zdrowotne mogą być również wynikiem nasilonego procesu starzenia się⁵. Niesprawność, czyli niemożność wykonania danej czynności w sposób prawidłowy⁶, pojawia się zazwyczaj bez wyraźnej patologii w późnej starości i w tym podokresie dominuje niesprawność funkcjonalna⁷. Z niesprawno-h i wynikać może inwalidztwo, tj. niemożność wykonania przewidzianych dla danego osobnika zadań - np. dla osoby 80-letniej będzie to niemożność prowadzenia domu. Wczesne inwalidztwo, a więc przejście na rentę chorobową przed wiekiem emerytalnym, może dotknąć ludzi jeszcze przed 60 r.ż. Najczęstszymi przyczynami inwalidztwa są choroby serca, płuc, nowotwory⁸.

Wyznacznikiem problemów zdrowotnych człowieka starszego jest subiektywna ocena stanu zdrowia, która wpływa przede wszystkim na psychofizyczne samopoczucie jednostki. Ocena niekorzystna sprzyja zniechęceniu, pesymizmowi, obniża aktywność. Z badań subiektywnej oceny stanu zdrowia ludności w starszym wieku, wykonanych pod kierunkiem Ił. Synaka w 2000 r., wynika, że w porównaniu do badań przeprowadzonych przez Piotrowskiego 30 lat wcześniej obniżyła się liczba osób w wieku 65 i więcej lat oceniających pozytywnie stan swojego zdrowia (z 25 do 17%). Niekorzystna sytuacja w tym zakresie, co stwierdza także Janusz Halik, ma miejsce głównie wśród osób mieszkających na wsi, które częściej narzekają na dolegliwości zdrowotne i gorzej oceniają swoje zdrowie. Subiektywna ocena stanu zdrowia zdeterminowana jest również m.in. pozycją społeczną — im wyższe wykształcenie, tym lepsze samopoczucie. Osoby starsze — jak wynika z badań (m.in. PTG, D. Jakubowskiej, J. Halika) uskarżają się najczęściej na bóle głowy, stawów i kręgosłupa, duszność, bezsenność, zaburzenia w oddawaniu moczu, dolegliwości ze strony układu sercowo-naczyniowego^{9 10 11}.

Warto nadmienić, iż — z uwagi na wzrastający poziom świadomości zdrowotnej społeczeństwa polskiego oraz oczekiwań wobec służby zdrowia¹⁸ -można spodziewać się, iż stan zdrowia ludzi starszych w Polsce, szczególnie tzw. młodych starych, będzie ulegał poprawie.

1

¹ B. Bień, Stan zdrowia i sprawność ludzi starszych. W: Polska starość. Pod red. li. Synaka. Gdańsk 2002, s. 77.

2

^H B. Synak, Polska starość - trzydzieści lat później. W: Polska a Europa. Procesy demograficzne u progu XXI. Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje. Pod r ed. L. Frąckiewicz. Katowice 2002, s. 126; K. Wiśniewska-Roszkowska, Geriatria i ge-rontologia. W: Gerontologia dla pracowników socjalnych. Pod red. K. Wiśniewskiej-Rosz-kowskiej. Warszawa 1982, s. 5; tejże, Starość jako zadanie. Warszawa 1989, s. 18.

3

   K. Wiśniewska-Roszkowska, Niedołęstwo starcze i możliwości rehabilitacji. W: Ge-rontologia..., s. 96. Na szczęście osoby starsze i przewlekle chore uzyskują zazwyczaj opiekę w rodzinie - K. W. Frieske, P. Poławski, Atrofia więzi społecznych. Dezorganizacja rodziny. W: K. W. Frieske, P. Poławski, Opieka i kontrola. Instytucje wobec problemów społecznych. Warszawa 1996, s. 172.

4

   J. Kocemba, G. Kołomyjska, Gerontologia. Kraków 1989, s. 11.

5

H. Szwarc, T. Wolańska, T. Łobożewicz, Rekreacja i turystyka ludzi w starszym wieku. Warszawa 1988, s. 37.

6

   M. Leśniak, Zagrożenia środowiska naturalnego i społecznego. W: W. Czekaj, K. Gorlach, M. Leśniak, Labirynty współczesnego społeczeństwa. Warszawa 1996, s. 247.

7

   B. Bień i in., Starość pod ochroną. Opiekunowie rodzinni niesprawnych osób starych w Polsce. Porównawcze studium środowiska miejskiego i wiejskiego. Białystok 2001, s. 10, 87.

8

   N. Coni, W. Davison, S. Webster, dz. cyt., s. 42-43.

9

   B. Bień, Stan zdrowia i sprawność..., s. 35-77; J. Halik, Samoocena stanu zdrowia ludzi starszych. W: Starzy ludzie w Polsce. Społeczne i zdrowotne skutki starzenia się spoić czeństwa. Pod red. J. Halika. Warszawa 2002, s. 105; D. Jakubowska, Dolegliwości wirku starczego. W: Encyklopedia seniora. Warszawa 1986, s. 280-285.

10

   Por. B. Bień, Stan zdrowia i sprawność..., s. 77.

11

7E