img004 (66)

ekskluzywny status, a i przez wiele późniejszych wieków było raczej funkcją określonego urodzenia, płci, posiadanej ziemi i majątku.¹⁸ W przypadku gminnego obywatelstwa społecznego granice wspólnoty politycznej wyznacza zasadniczo fakt bycia mieszkańcem gminy, jednak np. spory o właściwość miejscową ośrodków pomocy społecznej wskazują, że kategoria ta nie jest w pełni precyzyjna, a gminy próbują niekiedy interpretować ją zgodnie ze swoim interesem.¹⁹ Jednocześnie, niektóre gminy stosują rozwiązania faworyzujące w pewnych usługach społecznych mieszkańców - „w pełni obywateli” - tych, którzy, niezależnie od miejsca zameldowania rozliczają w danej gminie PIT. Przykładem jest system przyznawania dodatkowych punktów w rekrutacji do żłobków i przedszkoli dzieciom rodziców płacących PIT w Warszawie czy zależna od opłacania tego podatku, różna wysokość opłat za zajęcia w domu kultury w podwarszawskiej Lesznowoli.

Sposób równoważenia praw i obowiązków

Drugim, konstytutywnym elementem kategorii obywatelstwa jest zbór praw- i obowiązków przysługujących członkom wspólnoty. Gros, w tym szczególnie klasycznej, refleksji na temat obywatelstwa stanowią normatywne koncepcje zależności między oboma sferami. W szczególności dotyczą one prymatu praw lub obowiązków (a więc, tego np. czy obyw'atelstw'0 oznacza przede wszystkim korzystanie z wolności działania czy też cnotę zaangażowania na rzecz dobra wspólnego) i sposobów'

^1S Por. np. K. Trzciński, Obywatelstwo w Europie..., op. cit.

¹⁹ Jego przykładem jesi spór o właściwość gminy do rozpoznania wniosku o wypłatę z pomocy społecznej zasiłku celowego na pokrycie strat wynikających z powodzi. Burmistrz Szczucina, do którego został skierowany odpowiedni wniosek przekazał go do burmistrza Mielca, gdzie wnioskująca była zameldowana. Wprawdzie zgodnie z ustawą o pomocy społeczncj (art. 101 ust. 1) właściwość miejscową gminy do rozpatrzenia wniosku o świadczenie społeczne z pomocy społecznej ustala sic według miejsca zamieszkania wnioskującego, jednak burmistrz Szczucina argumentował, że zawarta w kodeksie cywilnym definicja miejsca zamieszkania, jako miejsca, w której osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu (art. 25 k.c.) jest nieprecyzyjna. W tej sprawie NSA wydal postanowienie, w którym stwierdził, że "zamiar stałego pobytu” oznacza „ześrodkowanie swojej aktywności życiowej w określonej miejscowości”, a „samo zameldowanie nic przesądza o miejscu zamieszkania” (Postanowienie NSA z 16.02.2011, sygn. I OW 9/11) równoważenia obu sfer (np. czy prawa przysługują na podstawie zasług, czy potrzeb). Funkcjonujące w nauce o polityce społecznej typy równoważenia praw i obowiązków potraktować można jako aksjologiczne uzasadnienie różnych formuł zabezpieczenia społecznego, ale także - jako narzędzie opisu sytuacji i zmian systemów polityki społecznej.

Cztery „ideały obywatelstwa” w typologii T. Fitzpatricka opierają się na zestawieniu zmiennej opisującej, czy akcent w określaniu statusu obywatela spoczywa na prawach, czy obowiązkach osoby oraz zmiennej opisującej, co jest kryterium posiadania praw lub obowiązków (są to bądź potrzeby związane z funkcjonowaniem we wspólnocie, bądź zasługi związane z działaniem na rynku). Przecięcie tych dwóch osi, jak przedstawiono to na wykresie nr I, pozwala wyróżnić: socjaldemokratyczny ideał obywatelstwa (prawo do zaspokojenia potrzeb), ideał konserwatywno-komunitariański (zaspokojenie potrzeb „w zamian” za realizację obowiązków wobec wspólnoty), ideał liberalny (prawo do swobodnego działania na rynku) i republikański (obowiązek pomocy tym, którzy nie radzą sobie z funkcjonowaniem na wolnym rynku). Pierwszy z ideałów leży u podstaw systemów redystrybucyjnych w polityce społecznej, a drugi -samopomocy grupowej oraz rozwiązań aktywizujących np. w duchu „workfare stale”. Model liberalny obywatelstwa oznacza w polityce społecznej promowanie systemów opartych na zaradności i zapobiegliwości jednostek, a ideał republikański - na działalności społecznej i charytatywnej.

4