img068 (26)

uczenia się.¹ Pozostawiają one trwałe ślady w układzie nerwowym, powodują wytworzenie się określonych nastawień oraz odpowiadających im programów' działania.

Czynnikami wpływającymi na aktualne zachowanie się danej osoby mogą być jej dawniejsze warunki- środowiskowe oraz występujące w nich modele zachowania się. Zdaniem J. Reykowskiego przy analizowaniu historii życia należy w szczególności uwzględnić wpływ osób znaczących, role społeczne danej jednostki oraz związany z nimi system wymagań, sytuacje powtarzające się wielokrotnie w dłuższym okresie oraz zdarzenie

0    wyjątkowej sile, niezwykłe, krytyczne.²

Odtworzenie historii życia wymaga poznania indywidualnego doświadczenia życiowego jednostki. Trzeba je odróżnić od doświadczenia gatunkowego gromadzonego przez szereg pokoleń, powodującego powstanie wrodzonych odruchów bezwarunkowych oraz związanych z nimi typowych dla całego gatunku sposobów reagowania na określone bodźce. Doświadczenie indywidualne jest nabywane przez daną osobę w ciągu trwania jej życia; poweduje ono wytworzenie się odruchów warunkowych kształtujących się odmiennie u poszczególnych jednostek.

Zdaniem Ziemowita Włodarskiego można wyróżnić trzy zasadnicze rodzaje ludzkiego doświadczenia indywidualnego. Pierwszy z nich „[...] wyznaczony zostaje tym, czego osobnik doznaje [...] w różnorodnych bezpośrednich kontaktach z otoczeniem”.^{3 4} Drugi „[...] nie opiera się na danych zmysłowych, pochodzących z bezpośrednich kontaktów z otoczeniem, lecz na informacjach przekazywanych przez kogoś innego”.'¹ Trzecia specyficzna dla człowieka forma doświadczenia indywidualnego „opiera się głównie na przekazie słownym, a dotyczy dorobku minionych pokoleń”.⁵

Analizując zależność zachowania ód przebiegu uczenia się, należy uwzględnić wpływ procesu socjalizacji wiążącego się z oddziaływaniem na jednostkę różnych grup społecznych. W procesie socjalizacji dzieci

1    młodzieży szczególnie ważną rolę pełni rodzina, szkoła oraz grupy rówieśnicze. Przebieg procesu socjalizacji oraz zachodzące w nim oddziaływanie rozmaitych grup społecznych jest przedmiotem oddzielnej pracy autora.⁶

Do czynników związanych z doświadczeniem indywidualnym należą zdarzenia traumatyczne oraz łączące się z nimi przeżycia'urazowe. Polegają one na wystąpieniu negatywnych emocji o dużym natężeniu, wywierających nieraz przez dłuższy czas wpływ na zachowanie się danej jednostki. Zdaniem Natalii Han-Ilgiewicz „najczęstszymi czynnikami urazotwórczymi są nasze postawy wobec ciosu, lęku, rozczarowania, zwłaszcza — upokorzenia".⁷

Przy analizowaniu historii życia nie można pominąć podniet i sytuacji spełniających funkcję nagrody i kary. Wpływają one na przebieg procesu uczenia się oraz powodują utrwalenie się pewnych form zachowania. Zakładamy przy tym, że jedną z podstawowych właściwości organizmu żywego jest tendencja do nawiązywania kontaktu z podnietami i sytuacji spełniającymi funkcję nagrody, czyli nagradzającymi dla danej osoby,oraz unikanie kar.

W interpretacji zachowania się, uwzględniającej jego zależność od aktualnie działających podniet i sytuacji zewnętrznych oraz warunków środowiskowych, zachodzi styczność czasowa między przyczyną a skutkiem. Dokonując interpretacji genetycznej szukamy przyczyn, które nie działają bezpośrednio, lecz są odległe w czasie od interpretowanego zachowania się. Wymaga to przyjęcia istnienia czynnika pośredniczącego. Mogą nimi być trwałe zmiany zachodzące w układzie nerwowym lub strukturze osobowości powstałe w rezultacie wzajemnego oddziaływania zjawisk odległych w czasie. Wyjaśnienia takie mają charakter hipotetyczny. Jedynie z pewnym prawdopodobieństwem można orzekać o zachodzących tu zależnościach, co obniża wiarygodność takich interpretacji.

Trudności występujące przy dokonywaniu interpretacji genetycznej są spowodowane również tym, że w całokształcie czynników oddziałujących w przeszłości na zachowanie się danej jednostki staramy się wyszukać czynniki istotne, pozostające w związku przyczynowym z jej obecnym zachowaniem. Wykrycie ich opiera się w dużym stopniu na doświadczeniu życiowym i intuicji dokonującego interpretacji, który stara się określić zależność między przyczynami zaistniałymi w przeszłości a aktualnym zachowaniem się.

Zdając sobie sprawę z powyższych trudności, nie można rezygnować z

135

1

   Przyjmujemy tu szerokie znaczenie pojęcia „uczenie się” rozumianego jako wpływ całokształtu minionych doświadczeń, tworzących historię życia danej osoby na jej obecne zachowanie się. Taki sposób rozumienia „uczenia się” należy odróżnić od węższego znaczenia tego pojęcia, zgodnie z którym jest ono procesem nabywania określonych wiadomości i umiejętności w wyniku pedagogicznego oddziaływania nauczyciela.

2

   J. Rcykowski: Osobowość. W: M. Maruszewski, J. Reykowski, T. Tomaszewski: Psychologia jako nauka o człowieku, jw., s. 154—194.

3

   Z. Włodarski: Rozwój i kształtowanie doświadczenia indywidualnego. Warszawa 1975, WSiP („Biblioteka Psychologiczna”, t. 3), s. 20.

4

   Tamże, s. 21.

5

   Tamże, s. 22.

6

   Z. Skórny: Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1977, WSiP („Biblioteka Psychologiczna, t. 7).

7

   N. Han-Ilgiewicz: Trudności wychowawcze i ich tlo psychiczne.Warszawa 1961, PZWS, s. 226.