img133

116

więziennych i społeczna stygmatyzacja (napiętnowanie) skazanych, która utrudnia ich readaptację po odbyciu kary. Dlatego też, wyciągając wnioski z tych doświadczeń, w krajach zachodnioeuropejskich (jednak nie w Stanach Zjednoczonych — ze względu na nasilenie ciężkiej przestępczości) radykalnie ograniczono stosowanie kary pozbawienia wolności na rzecz kary grzywny, środków probacyjnych, pracy społecznie użytecznej (community servlce) oraz restytucji wyrządzonej szkody.

W kontraście do przemian w państwach zachodnioeuropejskich polityka kama w PRL i całym obozie tzw. realnego socjalizmu była nieracjonalnie represyjna, co polegało głównie na nadmiernym stosowaniu kary pozbawienia

nentny kryzys, napięcia i fale buntów, rozładowywanych często stosowanymi aktami amnestyjnymi.

Po zmianie ustrojowej w 1989 r. nastąpiła w Polsce liberalizacja i racjonalizacja polityki karnej. Niestety, w ostatnich latach znów rośnie jej represyjność, więzienia są przepełnione, co tylko częściowo tłumaczy się wzrostem przestępczości (w ostatnich latach nastąpił jej spadek; bliżej zob. A. Marek, Prawo karne, Warszawa 2007, s. 250-252).

2. Funkcje kary pozbawienia wolności w Kodeksie karnym z 1997 roku

W katalogu kar (art. 32) pozbawienie wolności wymienione jest na końcu, po karach grzywny i ograniczenia wolności, co „ma wskazywać sędziemu ustawowe priorytety w wyborze rodzaju kary" („Uzasadnienie do projektu k.k."). Druga istotna zmiana polega na obniżeniu z 3 miesięcy (art. 32 § I k.k. z 1969 r.) do miesiąca (art. 37) minimum kary pozbawienia wolności. Za wysokie minimum bowiem przyczyniło się do orzekania tej kary w zbyt wysokim wymiarze (w czasach PRL uznawano za „krótkie” kary do 6 miesięcy, a nawet roku, co rażąco odbiegało od standardów zachodnioeuropejskich).

Kodeks kamy przyjął zasadę prymatu kar wolnościowych, gdy chodzi o tzw. drobną i średnią przestępczość, tj. zagrożoną karą nicprzckraczającą 5 lat pozbawienia wolności. Jej realizację wyraża art. 58 § 1 i 3. Według pierwszego z tych przepisów, jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara albo środek kamy nie może spełnić celów kary. Mniej stanowczy, ale też w duchu tej zasady, jest art. 58 § 3 k.k., według którego w sprawach o przestępstwa zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzek-raczającą 5 lat sąd może orzec zamiast tej kary grzywnę albo karę ograniczenia wolności, zwłaszcza gdy równocześnie orzeka środek kamy. Wskazana możliwość zastąpienia kary pozbawienia wolności grzywną lub karą ograniczenia wolności jest jednak wyłączona, jeżeli sprawca dopuścił się występku umyślnego