img223 (21)

HO 2. PODSTAWY PSZCZKLNICTWA

Po umieszczeniu roztoczy na komórkach z czerwiem, pszczoły azjatyckie w Irakcic pielęgnacji czerwiu były w stanie wykrywać Y.jacobsoni i usuwać je w żuwaczkach z komórek oraz stopniowo wynosić z ula. Blisko 60% roztoczy było usuwanych z czerwiu w ciągu 5 sekund po ich umieszczeniu, a dalsze 37%

do 2 minut. Tylko 3% pasożytów z umieszczonych na larwach pszczelich nie zostało usuniętych z komórek czerwiu. W przypadku pszczół europejskich tylko 2% robotnic było w stanie wykrywać obecność roztocza w czasie ich odwiedzin, związanych z pielęgnacją czerwiu. Wykrywanie i usuwanie roztocza zajmowało im średnio 1 godz. 15 minut, czyli istotnie więcej czasu i wysiłku w porównaniu do zabiegów pszczół wschodnich.

Powyższe badania dowodzą, że pszczoła wschodnia posiada fizjologiczne i wynikające z jej zachowania przystosowania obronne na pasożytnictwo Yjacobsoni. Robotnice są fizjologicznie uczulone na pasożytowanie roztocza i natychmiast reagują rozdrażnieniem. Podrażnienie to jest najprawdopodobniej wywołane przez składniki śliny warrozy, wstrzykiwane podczas jej żerowania. Wywołuje to prawie natychmiastową serię reakcji oczyszczania u porażonej pszczoły i innych pszczół w rodzinie. Prowadzi to do usuwania roztoczy z ciał gospodarzy, zabijania ich i usuwania z ula.

Doświadczenie wykazało także, że robotnice A.cerana są równie efektywne w usuwaniu roztoczy z czerwiu, w przeciągu kilku minut po wprowadzeniu ich na larwy pszczele. Wskaźnik 99,6% skuteczności oczyszczania pszczół dorosłych i 97% dla czerwiu otwartego dowodzi, że czyszczenie się odgrywa główną rolę w mechanizmie odporności pszczół wschodnich, utrzymując porażenie pasożytem na niskim poziomie. Warto dodać, iż podobne mechanizmy obserwowano u A.cerana wobec Tropilaelaps clareae, pierwotnego pasożyta Apis dorsata.

Inną właściwością pszczoły wschodniej, wywołującą u europejskich pszczelarzy pełne zazdrości spekulacje, jest jej prawie całkowita odporność na nosemo-zę. Przeciwko chorobom pszczół europejskich, które zawleczone zostały do Azji, A.cerana jest mniej odporna. Kiślica wyrządziła dość poważne szkody, a wirus choroby woreczkowej w ostatnich dziesięciu latach, rozprzestrzeniał się po górach Azji, od Tajlandii do Kaszmiru, powodując w niektórych pasiekach osypywanie się 90% rodzin. Te które przeżyły stawały się odporne na infekcję.

2.1.2.2.1. Zmienność geograficzna

Wcześniejsze badania morfometryczne wykazały, iż na subkontynencie indyjskim występują 2 typy A.cerana. Na północy duża i ciemna „pszczoła górska”, a na południu - mała, jasna „pszczoła lądowa” Niezmiernie interesujące są najnowsze badania Woyke (1995), które dowodzą, iż ubarwienie trzech postaci tej pszczoły zależy od ich płciowości. Postacie płciowo doskonałe, jak matki i trutnie, są czarne. Postacie płciowo niedoskonałe, jak robotnice, mają na odwłoku różnej szerokości żółte pasy. Są one szersze u pszczół z rejonów południowych (pszczoły bardzo żółte), niż z północnych (pszczoły ciemne). Pszczoły Japonii i Syberii Wschodniej upodabniają się do pszczoły górskiej. W Himalajach stwierdzono wzrost wielkości pszczół, proporcjonalny do wzrostu wysokości n.p.m. (podobną zależność stwierdzono u A.mellifera). Dokładniejsze badania wielu występujących na tych terenach populacji pozwoliły wyróżnić kilka ras:

Grupa I - to wszystkie populacje małej pszczoły (przede wszystkim pszczoła lądowa z południa Indii oraz populacja zamieszkująca wyspy Azji Południowej) odpowiada pszczole indyjskiej - A.cerana indica. Populacja ta jest jednak dość różnorodna i posiada różnorodne formy:

a)    A.c.indica (występuje w Indiach i Sri Lance)

b)    A.c.liftincki (Sumatra)

c)    A.c.javana (Jawa, Sumatra, Malezja i Tajlandia)

d)    A.c.philippina (Luzon)

Grupa II - populacja północna występuje w Chinach oraz w Afganistanie, Pakistanie i Północnych Indiach - A.cerana cerana - pszczoła wschodnia właściwa.

Grupa III - nowo odkryta populacja, ulokowana między południowo-wschodnimi Himalajami, od Nepalu do Tajlandii to pszczoła himalajska - A.cerana hi-malaya.

Grupa IV - populacja występująca w Japonii i ze względu na wyspowe położenie tego kraju. Jest ona znakomicie odizolowana od pozostałych. Stąd często mówi się nawet o podgatunku - chodzi o pszczołę japońską - A.cerana japonica.

2.1.2.2.2. Znaczenie pszczoły wschodniej w pszczelnictwie

Pomimo wielu wysiłków zmierzających do wprowadzenia racjonalnych metod gospodarowania z pszczołą wschodnią, jej wydajność miodowa w tych samych warunkach pożytkowych jest istotnie mniejsza, niż uzyskiwana od A.mellifera. Nie można się więc dziwić, iż w każdym kraju, gdzie występowała A.cerana, wprowadzane są rasy europejskie A.mellifera. Praktyka ta jest coraz bardziej rozpowszechniana pomimo wielu trudności początkowych (choroby, wrogowie, bardzo słabe efekty naturalnego unasieniania matek pszczelich). W Japonii na przykład pszczoła rodzima zepchnięta została dzisiaj jedynie w ustronne i niedostępne rejony górskie. W Chinach w 1984 roku na 6 min rodzin tylko 1 min stanowiły pszczoły wschodnie. Bardzo poważny problem to skłonność do wędrówek w czasie suszy. Jest to cecha, która poważnie utrudnia długotrwałe utrzymywanie pszczół. Rozwiązanie tego zagadnienia nastąpi najprawdopodobniej nie tylko poprzez biotech-niczne zabiegi, jak podkarmianie, ale przede wszystkim poprzez hodowlę i wprowadzanie populacji nie posiadających tych cech, które niedawno znaleziono w Chinach i -wyselekcjonowano w Indiach. W dobrych warunkach pożytkowych pszczoła A.mellifera znacznie przewyższa produkcyjnością A.cerana.