IMG68

89

Postmodernizm, myśl poststrukturalistyczna a archeologia

Zdaniem postmodemistów, u podstaw istnienia struktury społecznej i hierarchii społecznej jako przejawów „przymusu” społecznego, leży klasyczna koncepcja prawdy.

Kolejny rys postmodernizmu to odrzucenie zasady jedności, zakorzenionej zwłaszcza w myśli kartezjańskiej, dążącej do stworzenia wiedzy uniwersalnej i ciągłej. Z punktu widzenia postmodernizmu takie dążenia są bezcelowe; ponadto jego przedstawiciele uważają, że rzeczywistość, zwłaszcza ta społeczno-kulturowa, jest zmienna, nieciągła, zróżnicowana, „migocząca” znaczeniem. Dlatego nie istnieje uniwersalna zasada jedności świata, ładu świata, tak samo jak nie istnieją wspólne, uniwersalne cechy języka, kultury. Jedność to przemoc wobec ludzi — tak uważają postmoderniści. Dlatego zasadą życia społecznego staje się pluralizm i tolerancja. Społeczeństwo staje się wolne od hierarchicznych zależności i nikt w dziedzinie poznania nie może sobie rościć praw do wyłączności jego obrazu świata. Postmodernizm jest akognitywny, dlatego winno się uznać prawa danego człowieka do własnych poglądów i do postępowania według nich.

W takiej atmosferze w 1966 roku Roland Barthes ogłosił uniwersalność narracji i pisał; „Narracja jest ponadnarodowa, ponadhistoryczna, ponadkulturowa; narracja jest jak życie”. Rzeczywistość w ujęciu większości postmodemistów istnieje i — jak pisał R. Rorty - „świat jest na zewnątrz”, jednak nasze stwierdzenia o nim są jej interpretacją z konieczności subiektywną. Dlatego są konstruktami. Wszystko jest subiektywne - dobór faktów, źródeł. Nie pozostaje to w sprzeczności z tym, że musimy analizować przedmioty, zjawiska, jednak to, jak prowadzimy naszą narrację, ma charakter subiektywny.

Celem postmodernizmu nie jest dostarczanie wyczerpujących analiz współczesnej kultury, lecz ustanowienie swoistej „archeologii nowoczesności”, diagnozy modernizmu, jak uważają niektórzy - „w stanie uwiądu i wyczerpania”. Do ukształtowania oblicza ponowoczesności przyczynili się m.in. Jacques Derrida („tekstualis-ta” i przedstawiciel myśli poststrukturalnej), Michel Foucault (poststrukturalista), a zwłaszcza Jean-Franęois Lyotard (który stworzył termin postmodernizm), Jean Baudrillard oraz Richard Rorty (neopragmatysta). Wszyscy oni uważają, że filozofia racjonalistyczna nie spełniła się. Posługują się retoryką buntu wobec racjonalności. Uważają, że upadek państw, np. ZSRR, zachwiał modernistyczną ideą progresywnego rozwoju, a rozwój cywilizacji uznają za „hałaśliwy i wadliwy”. Nowoczesność mówi bowiem o odmienności i różnorodności.

Jak można dostrzec, wykładnią naszych czasów jest również myśl poststrukturalistyczna, która w dużej mierze przyczyniła się do ukonstytuowania postmodernizmu. Wykładnią tej myśli stało się hasło „śmierć podmiotu”, które nie dotyczy podmiotowości jako takiej, lecz wyłącznie jej nowoczesnej artykulacji. Zaprzestano pytań

0    autora, o podmiot, a zaczęto pytać o przestrzeń tekstu. Wszystko to doprowadziło również do rezygnacji z uniwersalistycznego ujęcia prawdy. Zrodziła się odmienna od modernistycznej koncepcja podmiotowości, wyrażona przez M. Foucaulta w Les mots et les choses (1966: 387): „Człowiek, jak bez trudu wykazuje archeologia naszego myślenia, to wynalazek, którego pochodzenie jest niedawne, a kres być może bliski”,

1    dalej: człowiek - aktor traci wyraźne kontury, „tak jak twarz narysowana na piasku