img454 (6)

36 Sacrum i profanum

i Bóg zaczął dzieło Stworzenia od pępka i z tego miejsca świat zaczął się rozprzestrzeniać na wszystkie strony”. Ponieważ zaś „pępkiem ziemi”, centrum świata jest Ziemia Święta, mówiJoma: „Stworzenie świata zaczęło się na górze Syjon”^{1 2}. Rabbi Ben Gorion powiedział, że Skała Jerozolimska „jest kamieniem węgielnym Ziemi, to znaczy jest określana mianem pępka Ziemi, ponieważ z niej powstała cała Ziemia”¹. Skoro więc stworzenie człowieka stanowi powtórzenie kosmogonii, pierwszy człowiek musiał zostać stworzony w „pępku Ziemi” (przekaz mezopotamski), w centrum świata (Iran), w Raju, który znajdował się w „pępku Ziemi” lub w Jerozolimie (tradycja judeochrześcijańska). Wydaje się, iż jest to całkiem konsekwentne, jeśli weźmiemy pod uwagę, że tylko w centrum może dojść do zerwania płaszczyzn, że tylko tam przestrzeń staje się święta, a tym samym rzeczywista. Stworzenie oznacza nadmiar rzeczywistości, a więc inwazję świętości w świecie.

Dlatego każda budowla, wszystko, co gotowe, ma za pierwowzór kosmo-gonię. Stworzenie świata staje się archetypem wszelkiego dzieła ludzkiego. Już mieliśmy okazję zauważyć, że osiedlenie się w jakimś kraju powtarza kosmo-gonię, ale na podstawie kosmogonicznego znaczenia centrum w tej chwili możemy jeszcze lepiej zrozumieć, dlaczego akt osiedlenia się ludzi na jakimś terytorium stanowi powtórzenie stworzenia świata z punktu środkowego (z „pępka”). Jak uniwersum rozwija się począwszy od centrum i rozszerza się na cztery strony świata, tak i wieś powstaje na skrzyżowaniu. Na Bali i w niektórych rejonach Azji w celu wybudowania wioski poszukuje się najpierw naturalnego punktu przecięcia, w którym krzyżują się dwie drogi. Skonstruowany wokół tego punktu kwadrat stanowi imago mundi. Podział wsi na cztery sektory

—    podział, który nota bene stanowi podstawę analogicznego podziału społecznego — odpowiada podziałowi uniwersum na cztery horyzonty. Na środku wsi pozostawia się otwarty pusty plac, gdzie później wzniesie się budowlę kultową, której dach przedstawia niebo. (W pewnych wypadkach niebo określa się także jako wierzchołek drzewa czy jako obraz góry.)³

Kosmiczny symbolizm wsi powtarza się w strukturze miejsca świętego lub budowli kultowej. W Wa-ropiach, Nowa Gwinea, w środku wsi znajduje się „dom mężczyzn”; jego dach wyobraża sklepienie nieba, cztery ściany odpowiadają czterem stronom świata. W Ceramie święty kamień wsi symbolizuje niebo, cztery kolumny, na których się wspiera, przedstawiają cztery kolumny niebieskie⁴. Odpowiednie wyobrażenia spotkamy także u plemion Algonkinów i Sjuksów. Święta chata, w której spełnia się rytuał inicjacji, przedstawia uniwersum. Jej dach symbolizuje kopułę niebieską, podłoga wyobraża ziemię, cztery ściany

—    cztery kierunki przestrzeni kosmicznej. Rytualną konstrukcję przestrzeni podkreśla się poprzez troisty symbolizm czworga drzwi, czterech okien i czterech kolorów wyobrażających cztery strony nieba. Konstrukcja świętej chaty powtarza kosmogonię, albowiem ta niewielka budowla przedstawia świat⁵.

1

   Zob. Eliade, Mit wiecznego powrotu [dz. cyt., s. 24 — przyp. tłum.].

2

   Cyt. w: W.W. Roscher, Neue Ompbalosstudien, „Abhan-dlungen der koniglichen Sachsischen Gesellschaft der Wissen-schaft”, Philosophische Klasse, 31, I, 1915, s. 16.

3

   Por. C.T. Bertling, Yierzahl, Kreuz und Matidala in Asien, Amsterdam 1954, s. 8 i nast.

4

   Por. tamże, s. 4-5.

5

   Materia! i interpretacja w: Muller, Die blaue Hiitte, Wiesbaden 1954, s. 60 i nast.