IMG08

nym zjeździć, na którym rozpatrzono kroki, jakie należało podjąć w tej sytuacji./Uznano, że Bolesław wydając Stanisława na śmierć raz jeszcze potizał, że jest władcą okrutnym i niesprawiedliwym, królem, który postępuje despotycznie i działa przeciw dobru narodu i państwa, a wobec tego jest niegodnym sprawowania władzy monarszej. Postanowiono przeto czynnie wystąpić przeciw Szczodremu i siłą zmusić go do ustąpienia z tronu,]

jW tym miejscu wypada słówTćilka poświęcić dyskutowanej w igyce sprawie tzw. prawa oporu. Instytucja ta powstała i rozwi-nęła się na zachodzie Europy i najogólniej rzecz biorąc oznaczała prawo osób i grup społecznych do odmówienia posłuszeństwa względnie nawet czynnego występowania przeciw władcy łamiącemu ustalone normy postępowania i zwyczaje lub prawa przyznane osobom i zbiorowościoffijNa grunt nauki polskiej hipotezę o funkcjonowaniu takiej instytucji od czasów powstania państwa polskiego przyniósł Jan Adamus, znajdując poparcie innych badaczy (m.in. Juliusz Bardach). W jego interpretacji każde wystąpienie możnych przeciw władcom oznaczało praktyczne zastosowanie prawa oporu.. Większość historyków uważa jednak, że prawo oporu w Polsce i w innych państwach słowiańskich sformułowane zostało znacznie później, poczynając od XIII wieki. Wypada więc uznać, że bunt możnych przeciw Szczodremu niemoże być rozpatrywany w kategoriach uświadomionego i legalnego działania ludzi korzystających z instrumentu prawnego, będącego produktem procesu społecznego i mającego na celu ochronę interesów społecznych w wypadku zagrożenia ich przez monarchę.

Niezależnie od powyższych uwag wydaje się, że możni, czując się upoważnieni do współdecydowania w sprawach państwa i władzy, mogli’uważać, iż przeciwstawiając się samowoli króla postępują słusznięj)ecyzja o zbrojnym wystąpieniu została szybko wprowadzona w życie, kiedy jeszcze4iwało wzburzenie opinii publicznej z powodu tragedii Stanisława.I

Zapewne w maju lub czerwcu 1079 r. oddziały możnowładcze ruszyły na Kraków. Opuszczony przez większość król znalazł się w izolacji i nie był zdolny zebrać sił, aby stawić skuteczny opór i stłumić otwarty bunt. Być może działał także moment zaskoczenia. W każdym razie brak przesłanek źródłowych dla domysłu Stanisława Kętrzyńskiego, jakoby walka zbrojna w kraju trwała

dość długo. <W obliczu klęski Bolesław II zabrał najbliższą rodzinę — żonę i syna Mieszka — i wraz z nielicznym pocztem najwierniejszych towarzyszy opuścił Kraków, przekroczył południową granicę państwa, udając się na wygnańczy szlak na Węgry. Drugi akt dramatu dobiegłJcęjńca, pozostawiając na scenie dziejowej opustoszały tron monarszy. I

B. Historyczne skutki konfliktu

Dramatyczny finał rządów Bolesława II tym z badaczy, którzy odrzucali późniejsze przekazy, począwszy od Kroniki Mistrza Wincentego, sprawiał ogromne kłopoty interpretacyjne zmuszając do snucia niekiedy pociągających, ale dość dowolnych hipotez i przypuszczeń. Największy rozgłos naukowy osiągnęły wyniki badań Tadeusza Wojciechowskiego, który skonstruował pomysłową hipotezę o buncie możnych przeciw Szczodremu, ale nadałiej całkowicie odmienny od wyżej przedstawionego charakter. /Według tego badacza spisek możnowładców przeciw królowi miał swoich przywódców w osobach młodszego brata Bolesława — Władysława Hermana, późniejszego wojewody Hermana Sieciecha z rodu Sta-rżów-Toporczyków i biskupa Stanisława, przy czym sprzysiężenie to nawiązało ścisłe kontakty z cesarzem Henrykiem IV i księciem czeskim Wratysławem w poszukiwaniu pomocy zewnętrznej w walce z Bolesławem. Teza ta nie znajduje jednak najmniejszego oparcia w źródłach, a brak śladów interwencji czeskiej czy niemieckiej w wydarzenia polskie z 1079 r. każe odłożyć ją do lamusa koncepcji, które zrobiły niezasłużoną karierę w nauóeTJ

JPodobnie rzecz wygląda z przypisywaniem Władysławowi Hermanowi i Sieciechowi przywódczej roli w organizowaniu buntu. Jeżeli chodzi o młodszego Piastowica, to domysł ten wywodzi się ze znanych w okresie wcześniejszym i późniejszym wypadków, kiedy niezadowoleni z podziałów spadkowych bracia książęcy organizowali spiski przeciw temu, który był wyznaczony przez ojca na następcę tronu/ bądź też gdy buntujący się przeciw wład-