IMG 96 (7)

326 • Serapis

także inną wersję legendy. Według niej S. była damą dworu u asyryjskiego króla, który ją poślubił, a później przekazał jej nawet władzę. Mit o S. znamy z przekazu greckiego historyka Diodora Sycylijskiego (I w. p.n.e.).

Serapis, Sarapis, grecko-egipski bóg czczony w Rzymie. Jego kult powstał za rządów Ptolemeusza I Sotera (IV w. p.n.e.) w Egipcie. Umacniany politycznie zapanował w całej Grecji, po czym przeniknął do Rzymu, gdzie łączono go

z kultem —» Plutona. S., jego małżonka —» Izyda i ich syn P / Horus tworzyli triadę bóstw. Słynna świątynia S., Serape- i] jon, znajdowała się w Aleksandrii, stolicy Egiptu. • Zacho-wało się wiele posągów S., przedstawianego jako brodate- u go mężczyznę z garncem zbożowym na głowie i —» Cer- 1 berem u nóg, głównie znajdowano je w Egipcie i Rzymie. |

I;

Sfinks

Sfinks (rodzaj żeński), córka —» Echidny i —» Tyfona. Stwór serapis o twarzy kobiety, piersiach, łapach i ogonie Iwa oraz ze skrzydłami ptaka drapieżnego. Siedzibą S. była skała w wąwozie, przez który przebiegała droga do Teb. Ofiarą S. padali wszyscy podróżujący tą drogą i nieumiejący rozwiązać zadawanej im następującej zagadki: jakie stworzenie chodzi rano na czterech nogach, w południe na dwóch, a wieczorem na trzech. Zagadkę tę rozwiązał —» Edyp, mówiąc, że stworzeniem tym jest człowiek: w dzieciństwie raczkujący, w pełni lat chodzący samodzielnie, na starość zaś posługujący się laską. Gdy Edyp rozwiązał zagadkę, potwór o imieniu S. rzucił się w przepaść, uwalniając Te-bańczyków. Mit S. ściśle związany z opowieścią o Edypie i cyklem tebańskim występuje już w —> Teogonii (w. 326 n.) Hezjoda. Do mitów greckich trafił ze Wschodu, prawdopodobnie pod wpływem asyryjsko-babilońskich posągów skrzydlatych byków, które miały ludzkie głowy, ale też egipskich posągów faraonów pokazywanych w postaci leżących lwów (‘seszepanch’ - ‘obraz żyjącego władcy’, stąd termin ‘sfinks’). • Najbardziej znanym jego wyobrażeniem jest monumentalna rzeźba Wielki Sfinks, należąca do piramidy Chefrena w Gizie. Pochodzi z XXVI w. p.n.e., przedstawia króla IV dynastii Cha’Fre (Chefrena), którego utożsamiano z egipskim bogiem słońca pokazywanym w postaci Iwa. S. często pojawiają się na malowidłach wazowych i służą jako elementy dekoracyjne. Muzeum Narodowe w Warszawie posiada część pitosu (gliniane naczynie do przechowywania żywności, do 2 m wysokości) z dekoracją reliefową sylwetek sfinksów (VI w. p.n.e., dar J. Bednarka). Patrz także gryf, Hajmon, Kreon, Orthros, Partenopajos.

S kam and er • 327

siedmiu przeciw Tebom, mit, a także tytuł sztuki najstarszego z tragików greckich, Ajschylosa z -> Eleusis (525-456 p.n.e.), opowiadającej o walce o tron tebański dwóch braci: —» Eteoklesa i —> Polynejkesa, po śmierci ich ojca. Połynejkes, wypędzony przez brata zTeb, sprzymierzył się z -> Adrastosem (władcą -> Argos) i z pięcioma innymi wodzami: —> Amfiaraosem, —> Kapaneusem. -» Hip-pomedontem, Tydeusem i —> Partenopajosem. Wyruszyli na Teby, wrodzy sobie bracia zabili się w pojedynku. Dalszą historię obu braci znamy z Antygony Sofokiesa, gdzie mowa jest o tym, że —> Kreon, władca Teb (bo sami mieszkańcy nie akceptowali jego decyzji, uważając ją za akt bezbożności), postanowił zakazać pogrzebania brata -najeźdźcy. Kiedy —> Ismena urządzała uroczysty pogrzeb bratu Eteoklesowi, jej siostra -»Antygona potajemnie dokonała symbolicznego pochówku Polynejkesa (por. A. Krawczuk, Siedmiu przeciw Tebom). Patrz także Ajgia-leus, Atalanta, epigoni, Eryfila, Euadne, Ojneus, Perikly-menos, Tejrezjasz.

Sinis, rozbójnik z Isthmos. Napadał i okradał podróżnych przeprawiających się przez Przesmyk Koryncki (Isthmos). Najpierw prosił ich o pomoc w zginaniu drzew, po czym przywiązywał swoje ofiary do wierzchołków dwóch zgiętych sosen, które następnie puszczał. Drzewa, prostując się, wyrzucały nieszczęśników w górę i rozrywały ich ciała. Nazywano go Pityokamptes - 'zginający sosny’. Zginął z ręki —» Tezeusza. Ateński —» heros, według legendy, na cześć S. urządził igrzyska istmijskie (obrzędy pogrzebowe), z których rozwinęły się igrzyska panhelleńskie.

• Wizerunek rozbójnika S. znajduje się na wazach, które utrwalają czyny Tezeusza.

Sinon, wojownik achajski, który okłamał Trojan, zapewniając, że —> konia trojańskiego zbudowano, by złożyć ofiarę bogini —> Atenie, wynagradzając jej kradzież posążka bogini. O jego zasługach pisał Arktinos z Miletu (VII w. p.n.e.) w zaginionym eposie Zburzenie llionu. Patrz także Aga-memnon.

Sipylos, syn króla Teb —» Amfiona i —* Niobe, córki —» Taniała. Imię jego pochodzi od nazwy miasta Sipylos, leżącego na pin. wschód od Smyrny. Ajdone, żona Zetosa (—»Am-fion i Zetos), zazdrosna o liczne potomstwo Niobe, chciała zabić S., ale przez pomyłkę zabiła własnego syna łtylosa.

S. zginął od strzały —» Apollona.

Skamander, Ksanthos, bóg największej rzeki w Troadzie.

—> Nimfa —>Idaja urodziła mu syna —» Teukrosa, który był