IMG$69 (4)

Karność wewnętrzna — w przeciwieństwie do karności zewnętrznej — powstaje w warunkach poszanowania uczniów jako jednostek autonomicznych i pozostawienia im możliwie dużej samodzielności działania, łącznie z szerszym zakresem swobody. Karność taka jest szczególną zasługą organizowania wśród uczniów rozmaitych form aktywności odpowiadających ich potrzebom i zainteresowaniom. Nauczyciele występują wówczas głównie w roli inicjatorów różnych działań, pozostawiając uczniom możliwość wyboru. Polegają też na ich pomysłowości w tym zakresie. Uczniów nie zmusza się więc do podejmowania ściśle określonych zadań. Wykonują je w zasadzie dobrowolnie i szczególnie wtedy, gdy mają na to ochotę.

Pomimo wielu zalet, jakie przysługują karności wewnętrznej, także i ona pozostawia wiele do życzenia. Otóż — jak wiemy — karność ta zakłada zajmowanie się tylko zadaniami, którymi są bezpośrednio zainteresowani uczniowie, i które służą ich własnemu tylko interesowi. Praktycznie rzecz biorąc w grę wchodzą tu jedynie zadania ulubione przez uczniów i te, które pragną sami rzeczywiście wykonać. Pomija się zadania o'szerokim zasięgu społecznym, mające na celu również dobro ogólne. W ten sposób nie stwarza sdę uczniom szans pełnego usipołeczaiieima. Pozbawia się ich przede wszystkim uczestnictwa w autentycznym życiu społecznym, kulturalnym, politycznym, gospodarczym.

Wychowanie w karności wewnętrznej zbyt mocno koncentruje uwagę uczniów na nich samych, ich potrzebach i zainteresowaniach, za mało natomiast na zadaniach o charakterze pozaosobi-stym i potrzebach życia społecznego. W zbyt małym stopniu uwzględnia zadania, które uczniowie nie tylko chcą i mogą, lecz « także muszą wykonać z uwagi na interes społeczny. Do zadań tych należy w szczególności codzienna praca uczniów podczas lekcji, na których realizuje się podstawowe założenia programu nauczania i wychowania.

Nic więc dziwnego, że także i karność wewnętrzna (pomimo jej preferowania i wielu cech pozytywnych) nie spełnia wszystkich oczekiwań współczesności. i\>też coraz częściej zabiega się o karność świadomą w procesie nauczania i wychowania. Stanowi ona z reguły pewną syntezę karności zewnętrznej i

wewnętrznej, a jednocześnie przezwyciężenie jednej i drugiej. Uwzględnia więc zarówno zadania polecane uczniom przez nauczycieli, jak również zadania, których wykonanie uzależnia się wyłącznie od wyboru i decyzji co najmniej większości uczniów danej klasy. Polecanie jednak wszelkiego rodzaju zadań nie odbywa się na zasadzie zwykłego narzucania i następnie formalnego egzekwowania ich wykonania (jak w przypadku karności zewnętrznej), lecz poprzez wyjaśnienie ich celowości i sposobów wykonania oraz wielokrotnego pozytywnego motywowania do zajęcia się nimi, lub też na mocy pewnej, niepisanej umowy między nauczycielami i uczniami. Dobrowolność zaś wyboru zadań nie odnosi się do poszczególnych uczniów, biorąc pod uwagę potrzeby i zainteresowania każdego z osobna (jak ma to miejsce w sytuacji karności wewnętrznej), ale zgodnie z wolą większości osób w klasie. Przy okazji uczniowie uczą się, iż dobro wspólne wymaga często zjednoczonego wysiłku wszystkich członków grupy, zaś indywidualny rozwój ucznia dokonuje się w szerszej skali życia społecznego, a nie tylko w zasięgu jego prywatnego interesu. Chodzi tu przecież także o ukształtowanie człowieka — obywatela, 'dla którego cele społeczne przybierają postać celów indywidualnych, a cele osobiste wyrastają z potrzeb społecznych. Człowiek taki — to nie jednostka w sposób niewolniczy związana z obowiązującymi normami życia społecznego ani też jednostka, która może postępować tylko i wyłącznie w sposób przez siebie upodobany. Nie jest nim także jednostka poddająca się biernie nakazom i zakazom społecznym ani też samowolnie się im sprzeniewierzająca. Człowiek doby współczesnej powinien spełniać wymagania społeczne i jednocześnie wzbogacać je o nowe treści. Dzięki temu ma on możność czynnego uczestnictwa w zapewnieniu sobie i innym godziwych warunków egzystencji oraz pomnażaniu dorobku swego środowiska i kraju.

Wychowanie takiego człowieka może przede wszystkim odbywać się poprzez wdrażanie do karności świadomej, której cechą konstytutywną nie jest wykonywanie zadań w poczuciu ciążącego na. uczniu obowiązku ani też spełnianie ich w wyniku odczuwanych przez niego potrzeb psychospołecznych i za-

91