64841 IMG�79 (3)

JAKOŚĆ ŻYCIA W ZDROWIU I W CHOROBIE

czynniki zewnętrzne, okoliczności i warunki dające się ocenić na podstawi obserwował nych i mierzalnych wskaźników, takich jak: dochód, warunki mięto kantowe, koszty utrzymania, standard życia, możliwości kształcenia, dostęp do dóht konsumpcyjnych, nawyki żywieniowe, dostęp do opieki zdrowotnej średnia długość życia i wskaźniki umieralności, miejsce zamieszkania, skala przestępczości, edukacja, struktura społeczno-ekonomiczna (np. Rogerson i in. 1989; por. Sęk, 1993). Wskaźnikami tak rozumianej jakości życia mogą też być cechy społeczeństwa indywidualistycznego, np. prawa człowieka lub wolność wyboru (Vccnhoven, 1999). Ujęcie subiektywne zaś kładzie nacisk na spostrzeganie i zadowolenie z sytuacji życiowej, np. z warunków życia, zdrowia, pracy, osiągnięć, otoczenia. Ponadto w podejściu subiektywnym akcentuje się zadowolenie z życia i psychologiczny dobrostan, sferę moralną, samorealizację i szczęście (np. Campbell i in., 1976; Ryff, 1989; por. Sęk, 1993). Wielu autorów prezentuje podejście łączące komponent obiektywny i subiektywny (Lindstróm, 1994; Testa, Simonson, 1996; Felce, Perry, 1995; Cummins, 1997; Wallander, Schmitt, Koot, 2001).

Oprócz ujęcia obiektywnego i subiektywnego można wyodrębnić podejście akcentujące zaspokojenie podstawowych potrzeb zewnętrznych (mieszkanie, bezpieczeństwo, odżywianie się) oraz możliwości rozwoju i samoaktualizacji, np. zgodnie z teorią hierarchii potrzeb Maslowa (2006). Stopień zaspokojenia potrzeb biologicznych i społecznych, potrzeby bezpieczeństwa, przynależności, szacunku i samooceny można bowiem mierzyć wskaźnikami subiektywnego zadowolenia jednostki w poszczególnych sferach (np. Hornąuist, 1982; Lehman, 1988).

1.4. Definicje jakości życia

W ostatnich latach pojawiło się wiele propozycji typologii definicji jakości życia. Od strony formalnej Farquhar (1995) w swojej taksonomii wymienia trzy typy definicji jakości życia. Są to: 1) definicje ogólne lub globalne, które pomijają możliwe komponenty jakości życia, mówiąc o jakości życia w kategoriach zadowolenia/niezadowolenia lub szczęścia/nieszczęścia; 2) definicje rozpatrujące jakość życia jako ogół komponentów, wymiarów lub dziedzin, które dzielą się na dwie kategorie: a) niespecyficzne, tj. te, które wyznaczają liczbę wymiarów ogólnej jakości życia, zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych, ale niekoniecznie ujmują wszystkie możliwe wymiary; b) specyficzne, które uwzględniają wybrane wymiary ze względu na cel badań; 3) definicje

JAKOŚĆ ŻYCIA JAKO ZMIENNA PSYCHOLOGICZNA _27

zogniskowane, które odnoszą się tylko do jednego lub niewielu wymiarów jakości życia: a) w sposób jawny (ezplicite) - skupiające się na małej liczbie wymiarów, ale istotnych i widocznych; b) w sposób ukryty (implicite) - skupiające się na jednym lub dwu wymiarach w sposób niejawny, bez wystarczającego wyjaśnienia; 4) definicje będące kombinacją definicji globalnych, które także ujmują poszczególne wymiary. Definicje zogniskowane, w sposób jawny lub ukryty, odnoszą się do jednego lub mniejszej liczby komponentów jakości życia. Farquhar uważa je za najbardziej powszechne w literaturze związanej ze zdrowiem i poziomem funkcjonowania (funkcjonalnej zdolności). Na przykład definicje zogniskowane w sposób jawny są najbardziej powszechne w literaturze dotyczącej jakości życia związanej ze zdrowiem, w której badacze skupiają się na małej liczbie czynników uważanych za istotne dla jakości życia, ale robią to w sposób otwarty, w przeciwieństwie do drugiego typu definicji zogniskowanych, które koncentrują się na jednym lub dwu komponentach z całej koncepcji, ale w sposób mało klarowny. Według Farquhar (1995) wielu autorów w dziedzinie medycyny stosuje termin „jakość życia” bez jego definiowania lub posługuje się definicją operacyjną, bez pełnego wyjaśnienia pojęcia.

Biorąc pod uwagę dotychczasowe rozumienie pojęcia jakości życia w sensie treściowym, można wyodrębnić różne sposoby definiowania, a mianowicie akcentujące: 1) osiąganie celów osobistych, 2) poczucie szczęścia lub zadowolenia, 3) społeczną użyteczność (Burckhardt, 2000). Wielu autorów, łącząc różne aspekty, ujmuje zagadnienie jakości życia w sposób holistyczny (Felce, Perry, 1995; Schalock, 1997; 2000). Warto scharakteryzować pokrótce wymienione stanowiska i mieszczące się w ich ramach definicje.

1.4.1. Jakość życia związana z osiąganiem osobistych celów

W pewnym przybliżeniu można powiedzieć, że w ramach tego podejścia mieści się definicja jakości życia opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO); przypomnijmy: jakość życia to „spostrzeganie przez jednostkę jej pozycji w życiu w kontekście kultury i systemów wartości, w jakich żyje, oraz w relacji do jej celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań” (The WHOQOL Group, 1995, s. 1405). Wprawdzie realizacja celów wymieniona jest obok oczekiwań, standardów i zainteresowań oraz wartości obecnych w kulturze, niemniej jednak wydaje się elementem kluczowym, bez którego trudno wyobrazić sobie wysoką jakość życia.