IMG�76 (3)

20 JAKOŚĆ ŻyciA W ZDROWIU I W CHOROBIE

biektywnego dobrostanu, subjećtiw well-bclng, SWB (L)iener, Suh, 1997) c psychologicznego dobrostanu, ptychologicał well-being (Ryff, 1989; Ryff, Singer 2006); przy czyni dwa ostatnie mają oddzielny status.

Ponadto we wczesnych latach 90. pojawiło się pojęcie jakości życia zależnej od zdrowia (health related quality oflife). Wprowadzono je w kontekście zdrowia, a właściwie badania wpływu choroby i jej leczenia na ogólny stan pacjenta. Wiązało się to zwłaszcza z, dążeniem do dokładnego rozpoznania źródeł cierpienia osób przewlekle chorych i staraniem o maksymalny możliwy komfort w sytuacji nieuleczalnej choroby, np. nowotworowej (Cella, Tulsky, 1990; de Walden Gałuszko, 1997; Meyza, 1997; Schipper, 1990b). Innym powodem wprowadzenia tej kategorii była dość powszechnie przyjmowana w krajach zachodnich koncepcja całościowego leczenia oraz coraz częściej brane pod uwagę zadowolenie z leczenia.

1.2. Jakość życia a dobrostan

W ciągu ostatnich kilku dekad zauważa się, że znaczna część, a być może nawet większość badaczy uznaje, iż psychiczny dobrostan kształtuje kluczowy komponent jakości życia. Jednocześnie wielu autorów używa zamiennie pojęcia „subiektywny dobrostan” (Diener, 1984; Huebner, 1991) lub „subiektywna jakość życia” (Cummins, 1997). Subiektywna jakość życia (subiektywny dobrostan) obejmuje indywidualną ocenę życia. Oceny te zawierają emocjonalne reakcje ludzi na zdarzenia, ich nastroje oraz sądy, jakie formułują na temat zadowolenia z życia, samorealizacji i zadowolenia z poszczególnych sfer życia. Subiektywny dobrostan zatem dotyczy tego, co ludzie zwą szczęściem lub zadowoleniem (Diener, Lucas, Oishi, 2004). Pojęcie szczęścia zaś wiąże się z „ogólną oceną życia”. Dla Veenhovena (1999) jest to inaczej „stopień, w którym osoba ocenia ogólną jakość swojego obecnego życia w całości pozytywnie” (s. 4).

Większość autorów uważa, że subiektywna jakość życia jest to pochodna zadowolenia z pewnych obszarów życia i z życia jako całości i że wiąże się z innymi zmiennymi, takimi jak samoocena, spostrzegana kontrola lub spostrzegane wsparcie społeczne (Casas, Figuer, Gonzalez, Mało, 2007; Huebner, 2004). Subiektywna jakość życia oznacza więc poczucie dobrego i satysfakcjonującego życia w ogóle. Obiektywna jakość życia dotyczy zaspokojenia społecznych i kulturowych wymagań odnośnie do materialnego dobrobytu, statusu społecznego i fizycznego dobrostanu (Notes on „Quality oj Life”). Zadowolenie z życia jako całości jest rozumiane często jako globalna ocena

życia (Veenhoven, 1999). Ogólne zadowolenie z życia jest czymś więcej niż zadowolenie z wielu dziedzin życia. Obydwa rodzaje zadowolenia z życia mogą być wyjaśniane zarówno różnicami indywidualnymi, jak i kulturowymi.

W języku potocznym pojęcie jakości życia często jest używane zamiennie z pojęciem szczęścia, które obejmuje czynniki składające się na dobre życie lub sens życia. Ponadto, oprócz szczęścia i poczucia sensu życia, dla ludzkiego życia ważne jest także poczucie wspólnoty i społecznej solidarności oraz czynniki sprzyjające zdrowiu w danej społeczności.

Występują też konkurujące ze sobą poglądy na temat wzajemnej zależności między jakością życia i dobrostanem. „Dobrostan” wielokrotnie jest stosowany zamiennie z pojęciem jakości życia; bywa też traktowany jako komponent jakości życia lub jako efekt wysokiej jakości życia. Sam dobrostan też jest różnie ujmowany i rozumiany: albo jedno-, albo wielowymiarowo; albo jedynie jako subiektywna percepcja jednostki, albo jako połączenie subiektywnych i obiektywnych warunków życia. Wyróżnia się także dobrostan poznawczy i emocjonalny. Ryan i Dęci (2001) różnicują podejście eudajmonii i hedonii w badaniach nad dobrostanem. Według nich perspektywa eudajmoniczna odwołuje się do psychologii humanistycznej i odnosi się do potencjalności człowieka, perspektywa hedoniczna zaś odnosi się do szczęścia. W podejściu hedonii dobrostan rozumiany jest jako szczęście, czyli występowanie pozytywnych, a brak negatywnych emocji, w podejściu zaś eudajmonii dobre życie to znaczy życie zaangażowane i związane z realizacją pewnych celów, które są nośnikami wartości (Ryan, Huta, Dęci, 2006; por. też Czapiński, 2004). Keyes, Shmotkin i Ryff (2002) uważają, że pierwsze podejście częściej wiąże się z badaniami nad subiektywnym dobrostanem, a drugie z badaniami nad psychologicznym dobrostanem, który oprócz pozytywnej oceny życia ze strony podmiotu obejmuje ocenę życia pod kątem realizacji sensownych dążeń (ocena poznawcza). Jednakże według nich wiele badań nad subiektywnym dobrostanem obejmowało nie tylko emocjonalne wskaźniki szczęścia, ale także poznawczą ocenę zadowolenia z życia. Dobrostan, według Naess (1999), to „indywidualne doświadczenie lub percepcja tego, jak dobre jest życie jednostki, traktowane jako kryterium jakości życia” (s. 115). Subiektywny dobrostan (subjectwe well-being), zgodnie z tym, co proponują Diener i Suh (1997), oznacza subiektywne doświadczanie własnego życia przez jednostkę i składa się z trzech powiązanych ze sobą komponentów: zadowolenia z życia (aspekt poznawczy), emocji pozytywnych i emocji negatywnych (aspekt emocjonalny).

Z kolei jakość życia może być definiowana jako subiektywny dobrostan, a subiektywna perspektywa jakości życia jest kluczem do zrozumienia tego