55580 IMG�75 (3)

Ift    JAKOŚĆ ŻYCIA W ZDROWIU I W CHOROBIE

da albo też byłaby ona zbyt ogólna. Problem ten widać jeszcze wyraźniej n poziomie metod pomiaru tej zmiennej; są one wysoce zróżnicowane (Baók 200$; Piser, Morse, 2()01b; King, Schwellnus, Russell, Shapiro, Aboelele, 2005-'

Koot, 2001; l .indstrom, 1992; Veenhoven, 2000).

We wcześniejszym rozumieniu jakość tycia odnoszono do dobrostanu ujmowanego jako zespół obiektywnych warunków życia jednostki albo do sposobu, w jaki jednostka ocenia swoje życie, lub też brano pod uwagę obydwa te czynniki jednocześnie. Prace psychologów, ekonomistów, socjologów przy. czyniły się do dopracowania zarówno samego pojęcia, jak i metod pomiaru (liser, Havermans, Eiser, 1994; Ormel, Lindenberg, Steverink, Vonkorff, 1997), Ponieważ problem jakości życia jest przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin, występują więc różne podejścia teoretyczne i badawcze. Badacze o orientacji socjologicznej skupiają się na tym, co dotyczy grupy, społeczności i społeczeństw, badacze o orientacji psychologicznej interesują się tym, co odnosi się do jednostki - jej dobrostanem, zdrowiem psychicznym itp. (Raphael, 1996), podczas gdy badania dotyczące wskaźników społecznych (np. skandynawskie) skupiają się na pomiarze obiektywnych mierników standardu życia i odwołują się do innego typu definicji w porównaniu z definicjami formułowanymi przez badaczy subiektywnego dobrostanu (Diener, Lucas, Oishi, 2004; Diener, Sapyta, Suh; 1998; Diener, Suh, 1997).

W psychologii przez jakość życia rozumie się - zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia - „spostrzeganie przez jednostkę jej pozycji w życiu w kontekście kultury i systemów wartości, w jakich żyje, oraz w relacji do jej celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań” (WHOQOL Group, 1995, s. 1405). Definicja jest zapewne celowo tak ogólna, by mogły być brane pod uwagę rozmaite sfery życia, dobra materialne i duchowe, stosownie do kultury i tradycji różnych krajów i grup społecznych. Akcent pada w niej na aspekt subiektywny oceny jakości życia - „spostrzeganie przez jednostkę jej pozycji w życiu”.

Problematyka psychologicznie ujmowanej jakości życia wzbudza od lat żywe i niesłabnące zainteresowanie teoretyków i badaczy w wielu krajach, również w Polsce. Dotychczasowa literatura obfituje w prace teoretyczne, prezentujące różne sposoby rozumienia i definiowania tego pojęcia, oraz prace empiryczne dotyczące oceny poziomu jakości życia u jednostek i grup, badania wskaźników i uwarunkowań, jak również teksty metodologiczne, poświęcone problemom związanym z pomiarem jakości życia, także na naszym gruncie (np. Bańka, 1994; Derbis, 1995; de Walden-Gałuszko, 1994; Dziurowicz-Kozłowska, 2002; Kowalik, 1995, 2000; Meyza, 1997; Oleś, 2002; Sęk, 1993; Steuden, 2002; Straś-

NBN

JAKOŚĆ ŻYCIA JAKO ZMIENNA PSYCHOLOGICZNA

-Romanowska, 2004). Jakość życia rozpatruje się często w kategoriach relacji między jednostką (i jej aspiracjami) a środowiskiem i możliwościami oraz ograniczeniami, jakie ono stwarza (Kowalik, 1995; Adamczak, Sęk, 1997; Trzebińska, Łuszczyńska, 2002). Relacyjne czy interakcyjne rozumienie jakości życia akcentuje dynamiczny charakter tej zmiennej, pozwala na analizy zmian poczucia jakości życia pod kątem tego, jak zmieniają się obydwa „bieguny” tej interakcji: osoba i środowisko oraz oczywiście wzajemna relacja. Biorąc pod uwagę dynamikę wieku rozwojowego - dzieciństwa i adolescencji - podejście to może stwarzać obszerne i interesujące ramy dla analizy jakości życia w zdrowiu i w chorobie. Jednocześnie jakość życia, zwłaszcza w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, może być rozumiana jako stan docelowy (Kowalik, 2007).

Ocena jakości życia stała się ważną kwestią, zwłaszcza w obszarze medycyny i zdrowia, jak też polityki zdrowotnej i społecznej (Bańka, 2005; Brown, Gordon, 1999; Juros, 1997; Koot, 2002; Koot, Wallander, 2001; Kowalik, 2007; Raphael, 1996; Renwick, Brown, Nagler, 1996; Steuden, Okła, 2007; Testa, Simonson, 1996). Badania nad jakością życia prowadzi się obecnie na terenie wielu dyscyplin nauki - socjologii, psychologii, ekonomii, medycyny, a także geografii, edukacji i farmakologii, architektury i transportu. Jakość życia bada się w odniesieniu nie tylko do środowiska, ale też w kontekście zarządzania zasobami ludzkimi lub marketingu (Bowling, Brazier, 1995; De Civita, Regier, Alamgir, Anis, Fitzgerald, Marra, 2005; por. Cummins, 2005). Zainteresowanie problematyką jakości życia w naukach społecznych ma długą historię, zwłaszcza w odniesieniu do ludzi dorosłych, których badania postępują od wielu już lat.

W dziedzinie medycyny i opieki zdrowotnej jakość życia często była utożsamiana ze statusem funkcjonalnym bądź stanem zdrowia, z akcentem na indywidualny poziom funkcjonowania i podstawowe czynności związane z samoobsługą (Eiser i in., 1994). Wielu autorów określa jakość życia w terminach zadowolenia z życia lub zaspokojenia potrzeb. W literaturze zaznacza się tendencja do nakładania się pojęcia jakości życia z innymi, takimi jak zadowolenie z życia, szczęście, dobrostan, status zdrowotny czy warunki życia, i stosowania ich zamiennie z pojęciem jakości życia (Armstrong, Caldwell, 2004; Meeberg, 1993; Smith, Briers, Smith, 2003). Ponadto, dla podkreślenia subiektywnego ujęcia jakości życia oraz wyraźnego zaznaczenia odrębności wobec podejścia opierającego się na wskaźnikach obiektywnych, funkcje nują pojęcia: subiektywnej jakości życia, subjective quality oflife (Cummin 2001), postrzeganej jakości życia, perceived quality oflife (Andrews, Whitne 1976; Huebner, Valois, Suldo, Smith, McKnight, Seligson, Zullig, 2004), f