IMG�78 (3)

24 JAKOŚĆ ŻYCIA W ZDROWIU I W CHOROBIE

nych wartości i celów oraz zaspokajania potrzeb poprzez aktualizację swoich zdolności lub styl życia” (s. 282). Taka definicja jest zbieżna z koncepcją, i_e zadowolenie i dobrostan wynikają z harmonii między indywidualną percepcją swej obiektywnej sytuacji przez jednostkę a jej potrzebami i aspiracjami. Przykładem tego podejścia jest model, którego autorami są Campbell, Converse i Rodgers (1976). Zgodnie z nim jednostka ocenia swoją sytuację w każdej sferze życia zgodnie z posiadanymi standardami, aspiracjami, oczekiwaniami, potrzebami i wartościami, czego rezultatem jest jej zadowolenie w danym obszarze. Zadowolenie w poszczególnych sferach składa się na ogólne poczucie dobrostanu. B. Haas (1999) ujmuje jakość życia jako wielowymiarową ocenę bieżących warunków życia przez jednostkę w kontekście kultury, w której żyje, i wyznawanych wartości. Według niej jest to przede wszystkim subiektywne poczucie dobrostanu, obejmujące wymiary: fizyczny, psychologiczny, społeczny i duchowy. W pewnych okolicznościach wskaźniki obiektywne mogą stanowić uzupełnienie tej oceny. W przypadku, gdy osoba nie jest zdolna do subiektywnej percepcji, należy posługiwać się oceną innych. Koncepcja ta jest bliska ujęciu jakości życia przez WHO. Również Stanisław Kowalik (2007), pisząc o osobach niepełnosprawnych, zwraca uwagę na konieczność łączenia oceny subiektywnych i obiektywnych elementów jakości życia w całościowej jej ocenie. W przypadku osób natrafiających na rzeczywiste bariery i utrudnienia bądź dysponujące obiektywnymi możliwościami (nauki, pracy, rozrywki, kontaktów etc.) ograniczenie się tylko do subiektywnej oceny jakości życia byłoby błędem. Jest to tym bardziej wskazane, że relacja między oceną jakości życia na poziomie wskaźników obiektywnych i subiektywnych wcale nie jest jednoznaczna i nie układa się według prostej intuicji (Bańka, 2005).

Ad d) Najszerszy i wieloaspektowy model wywodzi się z podejścia Cum-minsa (1992; 1996; 1997), który postulował, że jakość życia powinna obejmować obiektywną i subiektywną ocenę, a ocena poszczególnych sfer życia powinna uwzględniać wagę, jaką jednostka przywiązuje do poszczególnych aspektów życia. Według niego jakość życia jest zarówno obiektywna, jak i subiektywna. Każda z nich stanowi zespół złożony z siedmiu obszarów, którymi są: materialny dobrobyt, zdrowie, produktywność, sfera intymna, bezpieczeństwo, dobrostan społeczny i emocjonalny. Sfery obiektywne obejmują istotne wdanej kulturze miary obiektywnego dobrostanu, subiektywne zaś - zadowolenie jednostki w poszczególnych dziedzinach życia ważone przez ich ważność (Cummins, 1992). Jakość życia determinują zatem wartości osobiste, obiektywne warunki życia i zadowolenie z życia - pozostające we wzajemnych interakcjach

Obiektywne lub subiektywne oceny poszczególnych sfer życia są istotne tylko w powiązaniu z tym, jakie znaczenie przypisuje im dana jednostka (Cummins, 1992; por. Felce, Perry, 1995). Relacja pomiędzy obiektywnymi a subiektywnymi wskaźnikami jakości życia przejawia się w obrębie systemu, który na wzór homeostazy utrzymuje subiektywną jakość życia na względnie stałym poziomie. Zgodnie z teorią homeostazy subiektywnego dobrostanu (łhe theory of subjective wellbeing homeostasis - Cummins, 2001; 2005), subiektywna jakość życia zależy od podstawowych cech osobowości oraz jest na bieżąco kontrolowana i utrzymywana przez czynniki o charakterze poznawczym, które pełnią funkcję buforów, takie jak samoocena, postrzegana kontrola czy optymizm. Celem działania czynników buforowych jest interpretacja doświadczenia jednostki w taki sposób, który chroni ją przed negatywnymi skutkami. Oznacza to, że nawet w niekorzystnych okolicznościach, takich jak zły stan zdrowia czy pogarszające się warunki życia, ludzie mogą mieć poczucie dobrostanu. Jest to skutkiem tak rozumianej homeostazy, która sprawia, że subiektywna jakość życia jest względnie stabilna (Cummins, 2001). Stosownie do zdolności systemu do adaptacji do zmieniających się warunków otoczenia, wskaźniki obiektywne i subiektywne zwykle słabo ze sobą korelują. Jednakże bardzo niekorzystne warunki obiektywne mogą zakłócić tę homeostazę, a wtedy korelacja między nimi staje się silniejsza, co potwierdzają wyniki badań (Cummins, 2000).

Nawiązując do koncepcji Cumminsa, Felce i Perry (1995) opracowali trójczynnikowy model, w którym jakość życia powstaje w wyniku interakcji warunków życia, zadowolenia z życia i indywidualnych wartości jednostki. Znaczenie obiektywnych lub subiektywnych ocen poszczególnych sfer życia daje się interpretować tylko w powiązaniu ze znaczeniem lub stopniem ważności, jaki im jednostka przypisuje (por. Kowalik, 2000). Na przykład poziom dochodu (mierzony obiektywnie) w małym stopniu przyczynia się do jakości życia osoby o nastawieniu niematerialistycznym, chociaż zadowolenie z dochodów (np. wystarczających do zaspokojenia potrzeb jednostki) może mieć istotny wpływ na jej jakość życia. Siłą tego modelu jest ważenie czynników subiektywnych i obiektywnych, czego nie zawiera model poprzedni.

Podsumowując, można powiedzieć, że jakość życia jest ujmowana w sposób zróżnicowany, w zależności od tego, na co kładzie się akcent i co stanowi podstawę do jej wyodrębnienia i różnicowania. Za najbardziej podstawowe rozróżnienie należy uznać obiektywne i subiektywne ujęcie jakości życia (nf Lehman, 1983; Haas, 1999). W podejściu obiektywnym zwraca się uwagę n