IMGW10 100

rciful operowania segmentami przekazu narracyjnego, które .nadają kompozycji pewien charakter muzyczny" IZ. 4681. .Muzyczność’ określona jest zatem przez następujące wyznaczniki 1 przez powtarzalność elementów. np przez Jeitmoty-wy’ (Z, 455, 468), 2. przez zmianę sposobu ich prezentacji („falowanie motywów powracających wciąZ w innej tonacji” — Z, 468), 3. przez wielość elementów wspólkonstytuujących określony motyw, temat czy problem („polifoniczność” i „wielogin-sowość" — Z, 499), 4. last not least, przez zderzanie różnorodnych planów tematycznych utworów: przez „współbrzmienie” rożnych treści (Z, 504), zdarzanie narracji przedmiotowej t monologiem wewnętrznym („fluktuacje wewnętrzne" — Z. 503) oraz przez grę „stlumieh" i „wzmocnień" poszczególnych efektów* narracyjnych

Tak ukonstytuowana kategoria muzyczności - ów swoisty rytm powieści²²— jest u Schulza synonimem nie tylko nowych konwencji powiescioptsarskich. lecz przede wszystkim .autonomicznych praw narracji". „Muzyczność" prozy to jakby wyznacznik autotcliczności przekazu narracyjnego. Kategoria „muzyczności" w poglądach Schulza na powieść ustala zasady powiązania elementów tekstu, ule także jest tych zasad wartościującą motywacją. Jest więc i konwencją, i normą równocześnie. Jako konwencja narracyjna motywowana jest podwójnie: po pierwsze formalnie — przez analogię ze strukturą dzieła muzycznego (np. fugą. Z. 468), po drugie ontologicznie i c-pistemologicznie — przez analogię ze struktu-

mi Schulzowskicgo rozumienia metafory jako zjawiska z zakresu kompozycji i semantyki narracji. W regułach zjawisk sennych odnajduje bowiem Schulz reguły kompozycji utworu literackiego. 1 tak na przykład kompozycja Cudzoziemki przypomina „wielowarstwową strukturę snu, jak ona może* być wielokrotnie czytana, według rozmaitych kluczy,

^u O rytmie w powieści rob. E- K. Hrown, Rhythm in lite Nowi, Toronto ia50, K. Kkoifuki. Poutórztnta w pOUKtei. (w ibtotir | Język artyUyany. Ł I. pod red A Wilkooia. Katowice 197* Por M !> Mufconb. .fftome'; między retoryka a pornografia < 1995- |w.| Czytanu Sehulta . op. cit

w każdej »mji idrłdując coraz to {i(baiy triu .-prawy' (Z. Uis i W¹. .I.iji m«; /<• ten aspekt psychoanalizy miał dl¹ Schulza urwiOlnr walory literackości W płaszczyźnie kompozycji po-i«Mnl nu jmiliipsanie się .techniką swobodnego kojarzenia" i/. 403), w płaszczyźnie semantyki — nu uwialoznacznisnio (zwielokrotnienie) i zacieranie jednoznaczności sensu całości tekstu oraz jego poszczególnych elementów. We wszystkich omawianych przez siebie powieściach Schulz wartości ująco analizuje tę, przypominającą .semantyki; snu", wudopostacio-wok, migotliwość, nieostrość i nicostatec znoić globalnych znaczeń poszczególnych powieści. Zjawiska te. zarówno na poziomie stylu, kategorii narracyjnych, jak i kompozycji, są według Schulza wyznacznikami nowatorstwa i doskonałości techniki powieściowej¹³-

Kategoria .snu" jest więc kolejnym, po .pierwotności¹ i .muzyczności’. komponentem tych zjawisk, jakie mieszczą się w zakreślonym przez Schulza obszarze poctyckości utworu narrucyjnego²⁴. Poetyckość bowiem to lukze translacja budowy snu na język literncki I .sen", i dzieło literackie to dla Schulza dwa odrębne .teksty’ l Z, 508) zapisane w różnych językach. Zabieg translacji, u więc stwarzanie ano logii narracyjnych dlo mechaniki snu nazywa Schulz .eksper tyzil poetycką" IZ. 508) Polega ona na tym. le autor jako instancja nadrzędna wobec całego utworu .tłumaczy niezrozumiale teksty (sfery snuł I Ina język poetycki¹ (Z, 508). Ale tłumaczenie to nie jest mechanicznym odwzorowaniem całości uprzednio danej i zamkniętej Tu dopiero w języku, w dziele literackim, w werbalnym wypowiedzeniu zjawisk niewerbalnych dochodzi do ukonstytuowania się ontologu snu. Poetycko² bowiem, zgodnie z regułami Schulzów skiej .filozofii słowa' - to ¹k»wne docieranie do ontologu rzeczywistości pozaslownej Dlatego tez analizując Ntecitrpkwych na-pi»ze Schulz, ze dopiero w narracyjnym opracowaniu snu w tej powieści ¹.nu Teodory’) .odcyfrowano tajemny szyfr marzeń

247

1

° Pnu .doskonała¹ to według Schulza Uli w której utnirje .aiesksńcio-"• JsopiijwnooKzewnętrzna I IasśuStioajuirr{zwieraodkfiimo-flitmłi infsrprotacjj, którymi poisiyziue i (ubt na (> miry swej problematyki" (Z, 809),

2

° ^rol1""" leorii i praktyce «ymbolizmu zoli Podiazn-Kwiatkowska. op cii. i 15(5 -157 oi.i/ 272-2751technika oniryeznal