kupisiewicz dydaktyka ogólna2

48 Dydaktyka ogólna

Koncepcja ta kształtowała się z jednej strony w wyniku ostrej polemiki z herbartystami, z drugiej zaś strony w toku praktyki pedagogicznej, której terenem była założona przez Deweya w 1895 roku szkoła ckspery-mentalna w Chicago. Tam właśnie przygotowywano wzory, które miały wytyczyć kierunki zasadniczej przebudowy szkoły tradycyjnej.

Główmy akcent położył Dewey w swojej szkole na rozwój aktywności dzieci i młodzieży, przejawiającej się najbardziej w różnego rodzaju zajęciach praktycznych. One to bowiem - jak sądził - najskuteczniej kształcą siły umysłowe i postawmy społeczne uczniów; dzięki zarówno wysiłkowi indywidualnemu, jak i zespołowemu, opartemu na zorganizowanej współpracy. Podstawowym celem zajęć praktycznych nie było przy tym wdrożenie młodzieży do wykonywania takiego czy innego zawodu, lecz rozwój wrodzonych zdolności oraz uzyskanie bogatego i różnorodnego doświadczenia. Ich dodatkowym zadaniem było zachęcenie uczniów do działalności wywołującej określone zainteresowania, uczynienie szkoły terenem życia dzieci i młodzieży, a nie tylko - jak w szkole tradycyjnej - przygotowania do tego życia. Równocześnie Dewey podkreślał, że zajęcia praktyczne nie mają bynajmniej zastąpić studiowania książek przez uczniów. Powinny one natomiast doprowadzić do racjonalnego łączenia „nauki książkowej” ze zdobywaniem wiedzy w drodze samodzielnego wysiłku umysłowego i poczynań praktycznych, do łączenia teorii z praktyką.

Koncepcja „szkoły laboratoryjnej” była w dużej mierze konsekwencją poglądów filozoficznych i pedagogicznych Deweya, według którego poznanie i wiedza to narzędzia stosowane przez człowieka w celu pokonywania napotykanych trudności i rozwiązywania problemów. Jego zdaniem myśl jest po prostu instrumentem walki o byt i czynnikiem decydującym o rozwoju. Myślimy zaś najpełniej wtedy, kiedy rozwiązujemy problemy, których punktem wyjścia są odczuwane każdorazowa trudności. W „pełnym akcie myślenia” można wyróżnić następujące etapy czy stopnie: 1) odczucie trudności, 2) jej określenie, 3) wyszukiwanie pomysłu (pomysłów) rozwiązania (formułowanie hipotezy lub hipotez) zdefiniowanej już trudności (problemu), 4) logiczna weryfikacja hipotezy (hipotez), 5) rozwiązywanie problemu ¹.

W lak określonym akcie myślenia obserwacja występuje na początku i na końcu czynności poznawczych: na początku służy jasnemu i wyraźnemu sprecyzowaniu istoty napotykanej trudności, na końcu - sprawdzeniu prawdziwości przyjętej hipotezy. Między tymi etapami obserwacji dokonuje się, zdaniem Deweya, „umysłowa strona całkowitego aktu myślenia”, tzn. wnioskowanie (wysunięcie projektu wyjaśnienia lub rozwiązania problemu) i rozumowanie (rozwinięcie przyjętej doraźnie hipotezy wraz z jej uzasadnieniem). W ten sposób, jak sądził, przezwyciężone zostają jednostronności empiry-zmu i racjonalizmu, gdyż pełny akt myślenia łączy dwa istotne etapy poznawania rzeczywistości przez człowdeka, sztucznie rozdzielane przez te kierunki filozoficzne, tzn. doświadczenie zmysłowe i pomysły rozwiązań wysuwane przed badaniem, a następnie znowu empirycznie sprawdzane.

Skuteczne nauczanie powinno uwzględniać te etapy. Musi ono również stwarzać uczniom sytuacje wymagające rozwiązywania przez nich określonych problemów, przy czym problemy te należy łączyć z przedmiotowymi potrzebami i zainteresowaniami dzieci i młodzieży, wyrastającymi na podłożu ich ogólnego rozwoju. Stawiane przed uczniami problemy muszą jednak znacznie się różnić od „problemów pozornych”, z jakimi mają przeważnie do czynienia w szkole tradycyjnej. Inna musi też być metoda formułowania owych problemów. Uczniowie, według Deweya, powinni być przekonani, żc rozwiązując dany problem, odkrywają rzeczy nowe, nikomu dotąd nieznane.

Ponadto nie należy traktować myślenia jako czynności incydentalnej w procesie zaznajamiania uczniów z nowym materiałem - co było zjawiskiem typowym w szkole tradycyjnej - lecz przeciwmie, przekazywanie informacji trzeba traktować jako incydent w rozwoju myślenia. Wynika stąd, że uczniom należy przekazywać informacje wtedy i tylko wtedy, kiedy są im one rzeczywiście potrzebne.

Inna wreszcie, głosił Dewmy, aniżeli w szkole tradycyjnej musi być organizacja nauczania i inny tok lekcji. Ich wyznaczaniu najlepiej służą poszczególne etapy pełnego aktu myślenia, z których każdy stanowi zarazem swoisty stopień formalny nauczania. Nauczyciel powinien zatem tak przygotować i prowadzić lekcje dowolnego przedmiotu, aby uczniowie mogli odczuć określoną trudność, zdefiniować ją, formułować pomy-sły jej przezwyciężenia (hipotezy), sprawdzać te pomysły w drodze rozumowania lub za pomocą obserwacji i eksperymentów oraz wyprowadzać na tej podstawcie wnioski - stosownie do charakteru trudności - teoretyczne lub praktyczne (Dewey, 1957, s. 57).

1

Współczesnym rozwinięciem stopni formalnych Deweya jest. m.in. koncepcja toku lekcji opracowana przez F. Fentona. W myśl tej koncepcji uczniowie powinni mieć możliwość:

-    dostrzegania problemów na podstawie obserwacji określonych rzeczy, zjawisk, wydarzeń lub procesów';

-    formułowania hipotez zmierzających do rozwiązania tych problemów', a zwłaszcza stawiania pytań o charakterze analitycznym oraz wstępnej, niejako ..przedempiryczncj' oceny wysuwania hipotez:

-    wskazywania logicznych następstw tych hipotez;

-    decydowania o tym, jakie dane będą niezbędne do oceny wybranej hipotezy lub hipotez, a także dokonywania selekcji materiałów źródłowych z punktu widzenia ich przydatności do weryfikacji tej hipotezy czy tych hipotez;

-    analizowania, interpretacji i oceny danych pod kątem ich zgodności z rozwiązywanym problemem:

-    oceny hipotez w świetle zebranych danych;

-    postępowania zgodnego z hipotezą uznaną za prawdopodobną w świetle sześciu uprzednio wymienionych czynności (Fenton, 1967, s. 112; por. takie Kruszewski (red.), 1991, s. 113-114).