obraz0

odrzucając możliwość, by bogowie mogli znać jedne rzeczy, a innych nie; wierzył natomiast, że wiedzą wszystko, to znaczy wszystko, co ludzie robią, mówią czy tajemnie knują, gdyż wszechwiedza boska polega na wszystkosłyszeniu i wszystko-widzeniu (z dodatkiem jeszcze wszechobecności⁵⁸ i dbałości

0    wszystko) tak, że nic nie może się przed nią ukryć ⁵⁹.

Platon także mówi o wszechwiedzy-wszystkowidzeniu „bogów” ⁶⁰ i o tym, że bezbożnik nie ujdzie sprawiedliwej karze (dike), choćby nawet skrył się we wnętrznościach ziemi albo uleciał w niebo⁰¹; ten sam motyw⁶² spotykamy w jednym z hymnów Atharwa-Wedy (IV, 16: por. wyżej rozdz., VII, 1)

1    w Psalmie 139 (p. wyżej rozdz., V, 1) ⁶³.

Diogenes, cynik, przypisywał „Bogu” wszechobecność, a więc implicite, także wszystkowidzenie⁶⁴. W cholijambach cynika Foiniksa z Kolofonu (II w. p.n.e.), zachowanych w heidelberskich papirusach, mowa jest o daimonie, który wszystko wie i każdemu wyznacza los, na jaki zasłużył °⁵. Idea „demona, który czuwa” ⁶⁶, nawiązująca do dawnego pojęcia boskich szpiegów krążących po ziemi, leży u podstaw anegdoty o pewnym cyniku ⁶⁷, który chodził po świecie przebrany za Erynię, twierdząc, że przybywa z Hadesu, aby pilnować tych, którzy łamią prawo °⁸.

Epikurejczycy, negujący opatrzność boską, nie przyznawali bogom owej czujnej znajomości spraw ludzkich ⁶⁹.. Dla nich sentencje Sofoklesa, Eurypidesa i innych tragików na temat „oka Dike”, które widzi wszystko, i wszystkowidzenia Boga⁷⁰ były przedmiotem krytyki⁷¹ i drwiny⁷². W tym także przeciwstawiali się oni stoikom⁷³, którzy sławili opatrzność boską i głosili koncepcję — według epikurejczyków dziecinną i tchórzliwą — Boga „omnia previdentem et cogitantem et animadvertentem et omnia ad se pertinere putantem, curiosum et plenum negoti”... (Cycero, De natura deorum, 1.20,54).

Stoik Chryzypp w wyższości intelektualnej dopatrywał się specyficznej cechy boskości⁷⁴ i uważał, że już Homerowa koncepcja Zeusa⁷⁵ „dalekowidzącego”, który „wie więcej”⁷⁶, rzuca na ów boski charakter pewien cień; natomiast, podobnie jak Zenon, dopuszcza istnienie demonów „sympatycznych”, obserwatorów spraw ludzkich⁷⁷. Co się tyczy stoików późniejszych, jak Atenodoros z Tarsu, który był nauczycielem Augusta, to Seneka

f**