obraz4

deksu motywów literatury ludowej S. Thompsona.

Jakkolwiek mitologia helleńska nie jest jedyną bogatą mitologią na świecie i analogiczne wytwory innych cywilizacji bynajmniej jej nie ustępują —• co starałem się przedstawić w osobnej, dawno już wydanej publikacji ¹ — to jednak stopień zbeletryzowania z jednej strony, a reinterpretacja — z drugiej, nie mają precedensu na całym świecie. Jak również siła oddziaływania i trwałość wpływu na inną cywilizację.

Kiedy już mowa o mitach greckich, to wyłania się kwestia, czy naczelna postać tej mitologii, Zeus Olimpijski, „Pan Bogów i Ludzi”, nie stanowiłby dobrego kryterium, dla prześledzenia procesu wygasania wierzeń starohelleńskich, podobnie jak hellenistyczny Serapis wyznacza schyłek religii staro-egipskiej. Otóż wbrew powszechnemu przekonaniu „kulty Apollina, Zeusa i Ateny wygasały jedne z pierwszych” ². Oczywiście podchodząc do trwałości kultu czysto formalnie, duchowy władca Delf panował aż do 390 roku n.e., daty zamknięcia przez cesarza Teo-dozjusza wyroczni, wespół z Ateną Pronaja, która znalazła schronienie w świętym okręgu delfickim, Zeus zaś do ostatniej Olimpiady, tj. do roku 39-1 n.e. Jednakże trwanie praktyk wróżbiarskich w pępku Hellady i gromadzenie się przybyszów z całej ziemi greckiej jak długa i szeroka nad Alfojosem w Elidzie na sportowe igrzyska już od dawna nie miało wiele wspólnego z nastrojami religijnymi.

Zeus zo-stal wyniesiony na piedestał władcy Hellady za sprawą wojen perskich. W tym sensie jest on apoteozowany przez lloro-dota jako Zeus Hellenios i łączony ścisk? z lojalnością Aten wobec sprawy ogólnogrcc-ldej³. Była to kariera błyskawiczna, gdyż, jak chce L.R. Farnelle, „początkowo była to wąska nazwa plemienna boga Hellenów, małej tessalskiej grupy (...), która przeniosła swego boga drogą emigracji do Eginy (...). Niebezpieczeństwo wojen perskich i rola odegrana w nich przez Egińczyków wyniosła ten kult do świetności (...)” ⁴.

Wdzięczność Hellenów wobec Zeusa Wyzwoliciela (Eleutherios) po zwycięstwie pod Platejami nie miała granic. Poeta Symonides ułożył hymn dziękczynny na jego cześć, „poświęcono mu Święto Wolności na polu bitwy, wzmiankowane jeszcze z patetycznym zapałem w ostatnich dniach upadku Hellady (Pan-sanias IX 2,5), jemu to. z narodowym przydomkiem Olimpijskiego, dedykowano potężną świątynię w Akragas z łupów zdobytych przez Gelona pod Himerą” ⁵.

Ale wraz z odchodzeniem w przeszłość wielkich dni zwycięstwa popularność wielkiego boga słabnie, nie wytrzymując konfron-

129

1

   T. Margul, Mity z pięciu części świata_Ą Warszawa 1966.

2

   L.R. Farnell, cyt. wyd., s. 424,

3

   Herodot IX, 7.

4

   Cyt. wyd., s. 411.

5

   Tamże, s. 411. -