Obraz5 (13)

regionów twarzy zawiadywanych określonymi grupami mięśniowymi, które kształtują wyrazy mimiczne. Są to: brwi i czoło, nos, górna warga, dolna warga i broda, szczelina ust oraz dolna szczęka.

Po wielu badaniach stwierdzono, że na podstawie wyrazów mimicznych ludzie potrafią identyfikować sześć grup emocji, takich jak:

-    miłość, uszczęśliwienie, radość

-    zdziwienie

-    strach, cierpienie

-    gniew, wściekłość, zdecydowanie

-    niesmak, wstręt

-    lekceważenie, pogarda.

Sporą kontrowersję u badaczy wywołuje kwestia, czy wyrazy mimiczne są wrodzone czy też kulturowo nabyte. Po przeprowadzeniu badań (między innymi w USA, Japonii, Chile, Brazylii, Nowej Gwinei) nad wyrazami mimicznymi wielu kultur, jak również nad niewidomymi Paul Ekman oraz jego współpracownicy doszli do wniosku, że wspólną cechą jest charakterystyczny wyraz twarzy dla każdej z podstawowych emocji. Natomiast ludzie w różnych kulturach różnią się tym, czego nauczyli się o opanowywaniu lub kontrolowaniu ich mimicznego wyrażania emocji. Tak więc ekspresja mimiczna w różnych kulturach różni się co najmniej pod dwoma względami:

-    pod względem tego, co ujawnia czy też wyzwala emocje

-    uzależnienia od konwenansów określających zakres kontroli i

opanowywania przejawów emocji na twarzy w różnych sytuacjach społecznych.

Pantomimika i ruchy ciała mają uboższą literaturę i badania na swój temat niż wyrazy mimiczne.

Dittman (1978) w swojej klasyfikacji gestów i ruchów ciała wyróżnia ruchy mające charakter nieciągły oraz mchy nieprzerwane, ciągłe. Zdaniem Dittmana istnieją dwie charakterystyczne cechy rozróżnienia między ruchami ciągłymi i nieciągłymi:

-    mchy ciągłe nie mogą być w sposób sensowny przekształcone w oddzielne kategorie

-    nie wszystkie mchy nieciągłe muszą być koniecznie kategoriami ruchu.

Tak więc można wyróżnić gmpę zachowań nieciągłych. Do niej zaliczymy gesty stanowiące pewne symbole i dające się bezpośrednio przełożyć na słowa, takie np. jak zatoczenie kółka na czole oznaczającego: to wariat. Należy tu także pewna liczba radiów towarzyszących mowie, takie jak mchy głowy dla wskazania osoby w grapie, do której mówiący nawiązuje w którejś części swej wypowiedzi. Daje się tu włączyć również uśmiech, w którym można jednak wyróżnić szereg kategorii. Dość wyraźnym zachowaniem nieciągłym jest skinienie głową, odpowiednik tak lub m-hm, kręcenie głową jako zaprzeczenie na pytanie wymagające odpowiedzi tak lub nie. Oczywiście zachowania te powtarzane z dużą częstością w jakimś odcinku czasu mogą się przekształcić w zachowanie określ one jako ciągłe. Do tej grupy zachowań można włączyć też podparcie się pod boki oraz pozycje polegające na rozwarciu rąk (nóg) albo ich zamknięciu (skrzyżowaniu).

Następną grapę elementów tego języka stanowią zachowania niekategorialne. Należy tu gestykulacja towarzysząca mowie, podkreślająca- wypowiadane kwestie, sygnalizująca początek i koniec wypowiadanej kwestii, nadająca rytm mowie oraz zmiany pozycji ciała (inne ułożenie ciała na krześle, skrzyżowanie lub rozkrzyżowanie nóg).

Kolejną grupę stanowiłyby zachowania, które mogą być nieciągłymi, kategorialnymi zachowaniami. A więc określone znaczenie może mieć wyprostowanie ciała bądź jego pochylenie w przód lub w tył, dystans jaki osoby utrzymują między sobą, wzajemne ukierunkowanie ciała między osobami pozostającymi ze sobą w interakcji.

Ostatnia grupa to zachowania ciągłe (często powtarzane w danym odcinku czasu). Są to takie zachowania jak: poruszanie

223