74090 Obraz4 (13)

mitologia wyznacza organizację tematyczną poezji, określając zarazem jej wartości poznawcze. Ferment romantyczny umożliwia powrót do greckiego modelu poezji milo-logicznej, bowiem prąd ten respektuje zawartość "świata bajecznego" narodów i rczy. gnuje z prymatu ustalonej normy literackiej nad żywą mową wspólnoty narodowej ludu.

4/ Romantyzm, rozwijający się wśród narodów Północy w opozycji do kosmopolitycznych literatur o charakterze oświeceniowym⁴¹, stanowi wyraz aspiracji do rodzi-mych literatur narodowych, autonomicznych formacji poetyckich, które spełniałyby funkcje właściwe ongiś greckiej mitologii i konkurowałyby pod względem oryginalność i równowagi stylowej z grecką klasycznością.

5/ Koncepcję narodowej poezji mitologicznej, wytworzonej środkami romantycznej ludowości, można rozumieć pośrednio jako wyraz zobowiązania twórczego samego Mickiewicza.

Powyższe wnioski zostały tak wyostrzone, by mogły stać się punktem wyjścia dc interpretacji ballad z I tomu Poezyj i Dziadów wileńskich. W szczególności wniosek ostatni — piąty — należy' uważać za hipotezę roboczą, która będzie podlegał nieustannemu sprawdzianowi, a przeto określi lok dociekań w niniejszym rozdział rozprawy. Będziemy zatem badać, czy świat przedstawiony wymienionych utworói

-    traktujemy je tu łącznie⁴² — stanowi spójną całość i czy można tę całość zrekot struować i objaśnić na tle. ludowej wizji świata, bez uciekania się do światopoglądowe' dziedzictwa oświecenia. Zainteresowania nasze ograniczają się w zasadzie do. pocljł świata przedstawionego, do systemowej rekonstrukcji główny; kategorii tego świata. Objaśnień konstruowanego systemu dostarczy nam główti etnologia i hermeneutyka, dyscypliny władające pojęciami symbolu i mitu. Czym innn

-    wypada podkreślić już teraz - jest mitologia w pojęciu Mickiewicza (tu: organ iznó tematyczna poezji; por. wniosek trzeci powyżej), a czym innym mitologia w rozumiem wspomnianych dyscyplin. Podobnie przyjdzie nam rozdzielić etnologiczne ewentualni hcrmcneulycznc pojmowanie symbolu od estetycznego sensu tego pojęcia.

Mitologiczność jako wywiedzioną z kultury ludu cechę poetyki wymienionych ulw rów Mickiewicza i symboliczność jako cechę estetyczną jego języka poetyckiego uznam.

-    w przypadku pomyślnego wyniku badań — za kryteria romantyczne! tożsamości analizowanych dzieł. Ich formę językową zostawiamy poza połci obserwacji, o ile na to pozwolą wymogi interpretacji semantycznej.

Dla poniższych rozważań nie ma żadnego znaczenia, czy i jak wierzył Mićkicw# w twory ludowej fantastyki, choć wiele zależy od tego, czy był kompetentnym et not giem. Wszelako pytanie Chmielowskiego, dziś nienaukowe, pozostaje frapujące. Dążł zaś do spójnej strukturalizacji świata poetyckiego wileńskich tomów Mickiewicza, n* simy traktować uwagi Stefanowskiej o anlynomicznym charakterze romantycznej 1# wości jako poważną przestrogę.

Część II

Ballady i Dziady wileńskie - próba lektury

W poszukiwaniu struktury mitologicznej wileńskich tomów Mickiewicza przedstawimy najpierw ludowe tworzywo językowe poezji - jak je w swoich utworach autor stematyzował.

Zostanie ukazana następnie polemika z oświeceniową wizją świata, obecna w święcie przedstawionym Romantyczności, a zwłaszcza IV cz. Dziadów.

Alternatywna, niemniej jednak w pełni autonomiczna wizja świata, budowana konsekwentnie w balladach i Dziadach, będzie przedmiotem badań w dalszej kolejności.

Romanse i Grażynę pozostawiamy na uboczu wobec jaskrawego tradycjonalizmu ich poetyki. Zwłaszcza zaś brak cudowności i - wydaje się - perspektywy symbolicznej każe utwory te taktować a priori jako niespójne z pozostałymi.

1. "Wieść" i "przestroga"

Jak wynika z przeprowadzonych wywodów, układem odniesienia dla swej twórczości uczynił Mickiewicz nie zbiór poszczególnych tekstów - tworów ludowej sztuki słowa, lecz całościowo ujętą "odrębną kulturę umysłową ludu", czyli folklor⁴³. Wymieniony termin odrzucamy jednak jako nie dość precyzyjny w kontekście niniejszych rozważań; ponadto pragniemy zdystansować się od tradycyjnie rozumianej folklorystyki.

Przyjmujemy za podstawowy termin kulturowa archaik a, wyjaśniając, co następuje. Autor rozprawy O poezji romantycznej uznał średniowiecze za "czas Genesis"⁴⁴, za moment, konstytucjonalny kultur narodów Północy. Genetyczne i zarazem esencjonalne cechy tych kultur przechował w stanic nieskażonym jedynie folklor. W szczególności lud zachował fundamentalne prawdy, które decydują o globalnym sensie jego kultury. W żywym języku, w całej praktyce komunikacyjnej ludowej wspólnoty istnieją mechanizmy stale aktualizujące orędzie głębokiej przeszłości, umożliwiające ciągłą repctycję kluczowych prawd. Utwory Mickiewicza nazywają te mechanizmy przestrogą i wieścią.

Przedmowa do II i IV cz. Dziadów.; następująca po balladzie Upiór jako autorska parabazn, staje się estetycznie organicznym składnikiem utworu skomponowanego w konwencji romantycznego fragmentaryzmu. Czytamy w przedmowie: "Dziady nasze mają to szczególnie, iż obrzędy pogańskie pomieszane są z wyobrażeniami religii chrześcijańskiej, zwłaszcza iż dzień zaduszny przypada około czasu tej uroczystości. Pospólstwo rozumie, iż potrawami, napojem i śpiewami przynosi ulgę duszom czyscowym. Cel tak pobożny święta, miejsca samotne, czas nocny, obrzędy fantastyczne przemawiały niegdyś silnie do mojej imaginacji; słuchałem bajek, powieści i pieśni o nieboszczykach powracających z prośbami lub przestrogami [podkr. BD]; a we wszystkich zmyśleniach poczwamych można było dostrzec pewne dążenie moralne i pewne nauki gminnym sposobem zmysłowie przedstawiane"⁴³.

Biesiada świąteczna jest sytuacją obcowania komunikacyjnego. Czyśćcowe duchy,

69