Obraz18 (4)

podpisany został układ o wstrzymaniu działań bojowych w Warszawie. Układ przewiduje oddanie Warszawy rozpoczynające się w dniu 3 X, a zakończenie w dniu 5X”^4fl.

Udało się Niemcom ugasić bardzo niebezpieczne ognisko walk — powstańczą Warszawę i jednocześnie spacyfikować tereny leżące na jej zapleczu. Stało się to możliwe dopiero wtedy, gdy kosztem olbrzymich wysiłków ustabilizowali oni sytuację na froncie całego warszawskiego kierunku operacyjnego.

Rozbrajanie powstańców i przymusowa ewakuacja całej ludności Warszawy trwały kilka dni. 9 października dowództwo 9 A w swym codziennym meldunku podało, że „wraz z rozbrojeniem trzech ostatnich kompanii Armii Krajowej (99 oficerów i około 400 żołnierzy) położono kres ruchowi powstańczemu w polskiej stolicy”⁴⁷.

Na zakończenie rozważań związanych z przebiegiem walk powstańczych w Warszawie warto odnotować, że strona niemiecka jeszcze w czasie ich trwania przystąpiła do opracowania uzyskanych doświadczeń. Posłużyły one m.in. do uaktualnienia obowiązującej w Wehrmachcie dyrektywy Hitlera o twierdzach, wydanej w dniu 8 marca 1944 r.⁴⁸ Wnosiły one do dotychczasowych przepisów kilka ważnych uzupełnień.

Przede wszystkim ustalono, że „poddanie twierdzy może nastąpić wyłącznie za zgodą Fiihrera i Naczelnego Dowódcy Wehrmachtu”. Następna poprawka podnosiła rangę komendanta twierdzy. Ustalała ona, że w momencie zaatakowania łub okrążenia twierdzy jej komendant otrzymuje specjalne uprawnienia, „stając się panem życia i śmierci wszystkich osób znajdujących się w twierdzy”. Kolejna podobnie istotna poprawka wprowadzała nowe elementy sytuacyjne — możliwość prób zawładnięcia twierdzą przez desant powietrzny, oddziały partyzanckie lub powstanie wybuchłe w jej wnętrzu. Nakazano więc obecnie wszystkim garnizonom miejskim przygotowanie się do zapobieżenia takiej ewentualności⁴⁹.

W tym ostatnim sformułowaniu omawianego dokumentu znajdujemy obok wyraźnego odbicia zdarzeń w Warszawie, także echa doświadczeń z przebiegu walk o stolicę Litwy - Wilno, gdzie partyzantka akowska podjęła w dniu 7 lipca próbę zaatakowania miasta jeszcze przed dotarciem do niego Armii Czerwonej.

Niewątpliwie też przedstawione uzupełnienia miały służyć utrzymaniu za wszelką cenę Warszawy, gdyż oczekiwano, że wojska radzieckie wznowią w najbliższym czasie działania o stolicę Polski, aby je ostatecznie rozstrzygnąć.

⁴⁴ Meldunek von dcm Bacha z 2 października 1944 r. (godzina dwudziesta trzecia), MiD WIH.t. 312, roi. 346. kl. 7920608

⁴¹ Meldunek 9 Armii z 9 października 1944 r., MiD WIH, t. 312, roi. 343, kl. 7916817. Tc trzy kompanie ochraniały ewakuację ludności.

⁴⁴ W. Hubatsch, Hitlers Weisungen fur die Kriegfuhrung 1939-1945. Frankfurt am Main 1962, s. 243-249.

⁴⁴ Instrukcja OK.H dla komendantów twierdz z 28 września 1944 r., MiD WIH, t. 312, roi. 346, kl. 7920421-7920425.

141