obraz3 (9)

sprawę w relacji: utrata patronatu—zanik religii; okazuje się on szerszym umysłem np. cd misjonarza niemieckiego Franka R. Ham-rr.a. Ten teolog protestancki próbuje z samej ideologii buddyzmu i dżinizmu wyprowadzić ich los na ziemi indyjskiej, tak jakby już w zalążku nauk Buddy i Dżiny można było odcyfrować, że nauka pierwszego zamilknie na subkontynencie, a nauka drugiego przetrwa do czasów obecnych^{1 2 3 4}.

Helmuth von Glasenapp utrzymuje natomiast. że „wyparcie buddyzmu przez hinduizm, które doprowadziło w końcu do prawie całkowitego wygaśnięcia religii Gauta-my na subkontynencie indyjskim, jest zjawiskiem wynikłym z procesu historycznego. w którym działały liczne czynniki”®. Będziemy się tedy strzegli redukowania przyczyn upadku buddyzmu do jednej zasadniczej przyczyny, z której można wydedukować wszystkie inne zależne od niej. Przeciwnie, du- o przeróżnych okoliczności złożyło się na len końcowy fakt, że liczba wyznawców Gau-tamy tak bardzo stopniała w Indiach II tysiąclecia. Zadaniem laickiego historyka religii jest sumienne wynotowanie tych wszystkich czynników sprawczych w ich wzajemnym powiązaniu i prześledzenie ich kolejno od pierwszej zapowiedz i schyłku ilu * •statecznej, nieodwracalne; ruiny. Kbkli m I«*r.«► me będzie redukcja procesu historycznego do jednego „wzoru histerycznego", ale odtworzenie go w całej jego złożoności.

Pierwsze oznaki — co prawda l»ar»l/n ; cze mgliste — t go, żc świetność huddy/nr.. w tym kraju należy już do prze;z!o:ci, można odnieść do okresu historii Indii wanegr, klasycznym, kiedy to ogromn>ir.i iM-laoiauii subkontynentu władał panujący d< a (lup* tów (IV—V w.). Nie były to hynajn; . oj prześladowania przypominające europejskie walki religijne XVI—XVII stulecia, czego Indie w ogóle nie znały, ani naw »t szkodliwa wrogość ze strony czynników czadowych. Wyraźnie podkreśla obojętność Guptów w lej dziedzinie Arnold Tyonbee^{5 6}. Gwplowie po prostu gorliwie popierali hinduizm. Wprowadzili zarzuconą od dawna aSramnllu;. czyli ofiarę z konia, czcili bóstwa ojczystego panteonu, umieszczali w podległych im ora-wie całkowicie północnych Indiach napisy odnoszące się do tradycyjnej religii * Wszystko to nie oznaczało walki z buddyzmem. Poślednio jednak równało się lekceważeniu Buddy, który piętnował krwawe cierpienia zadawane zwierzętom ofiarnym, a kuli bóstw — istot równie nieszczęśliwych i oplatanych samsarą jak ludzie — uważał za rzecz brz-

1

⁸ F.R. Hamm, Buddismus und Jinismus. Zioei Typen indischer Religiositdt und ihr Weo in der Geschichte, Saeculum 15, 1964, s. 56.

2

H. von Glasenapp, Brahrna und Buddha. Dic religionen Indiens in ihrer peschicktlięhen En-

3

twicklung, Berlin 1926, s. 250.

4

30fi

5

   A. Toynbee, A Study nf Jlintory, Abrlitument by D.C. SomnieveI. I-ondrm 1M0. s 57(1.

6

   R.C. Majumdar, Ancicnt India, Delhi Wurn-nasi—Patna 1960, s. 427—430.