obraz3

sprawę w relacji: utrata patronatu—zanik religii; okazuje się on szerszym umysłem np. cd misjonarza niemieckiego Franka K. Ham-ma. Ten teolog protestancki próbuje z samej ideologii buddyzmu i dżinizmu wyprowadzić ich los na ziemi indyjskiej, tak jakby już w zalążku nauk Buddy i Dżiny można było odcyfrować, że nauka pierwszego zamilknie na subkontynencie, a nauka drugiego przetrwa do czasów obecnych ⁵.

Helmuth von Glasenapp utrzymuje natomiast. że „wyparcie buddyzmu przez hinduizm, które doprowadziło w końcu do prawie całkowitego wygaśnięcia religii Gauta-my na subkontynencie indyjskim, jest zjawiskiem wynikłym z procesu historycznego, w którym działały liczne czynniki”⁶. Będziemy się tedy strzegli redukowania przyczyn upadku buddyzmu do jednej zasadniczej przyczyny, z której można wydedukować wszystkie inne zależne od niej. Przeciwnie, du' o przeróżnych okoliczności złożyło się na ten końcowy fakt, że liczba wyznawców Gau-tamy tak bardzo stopniała w Indiach II tysiąclecia. Zadaniem laickiego historyka religii jest sumienne wynotowanie tych wszystkich czynników sprawczych w ich w^Tzajem-nym powiązaniu i prześledzenie ich kolejno

⁵    F.R. Hamm, Buddismus und Jinismus. Zwei Typen indischer Religiositdt und ihr Weg in der Geschichte, Saeculum 15, 1964, s. 56.

⁶    H. von Glasenapp, Brahma und Buddha. Die religionen Indiens in ihrer geschichtlichen En-twicklung, Berlin 1926, s. 250.

3Qd

od pierwszej zapowiedzi schyłku dn ostatecznej, nieodwracalne] miny. Klękli m Ieg<> me będzie redukcja procesu historycznego do jednego „wzoru histerycznego”, ale od tworzenie go w całej jego złożoności.

Pierwsze oznaki — co prawda bardzo ; \sz-cze mgliste — t go, że świetność buddyzm;; w tym kraju nałoży już do przeszłości, można odnieść do okresu historii Indii *• w a nogo klasycznym, kiedy to ogromnymi pt'łaniami subkontynentu władał panujący di u C 2up-tów (IV—V w.). Nie były to bynajir.mrj prześladowania przypominająca' europejskie walki religijne XVI—XVII stulecia, czego Indie w ogóle nie znały, ani naw 'i. szkodliwa wrogość ze strony czynników rządowych. Wyraźnie podkreśla obojętność Guptów w tej dziedzinie Arnold Tyonbee⁷. Guplowie po prostu gorliwie popierali hinduizm. Wprowadzili zarzuconą od dawna aśvavi<’dh(czyli ofiarę z konia, czcili bóstwa ojczystego |    panteonu, umieszczali w podległych im pra

wie całkowicie północnych Indiach napisy od-|    noszące się do tradycyjnej religii^R. Wszystko

i    to nie oznaczało walki z buddyzmem. Po

średnio jednak równało się lekceważeniu Buddy, który piętnował krwawe cierpienia i    zadawane zwierzętom ofiarnym, a kult bóstw

— istot równie nieszczęśliwych i o plątanych

samsarą jak ludzie — uważał za rzecz bez-i _

⁷    A. Toynbee, A Study of Ilistory, Abrldgmnit | by D.C. Sommevel, London 1960, s 57fi,

⁸    R.C. Majumdar, Ancient India, Delhi -Warana si-—Patna 1960, s. 427—430.