Obraz'9

jej uprawiania (1934) ¹, dla nazwania owej cechy „bycia odpowiedzialnym”, którą umieszczaliśmy w centrum bytu ludzkiego, rozporządzaliśmy wyrażeniem, jakie stawiała do dyspozycji współczesna filozofia dla określenia tego szczególnego sposobu bycia człowieka, mianowicie słowem „egzystencja”.

Jeśli chcemy pokrótce przyjrzeć się drodze, na której analiza egzystencjalna doszła do „bycia odpowiedzialnym” jako do istotnej i zasadniczej własności bytu ludzkiego, musimy wyjść od owego odwrócenia pytania o sens bytu ludzkiego, którego musieliśmy dokonać.⁵ Staraliśmy się pokazać, że życie ma charakter zadania, ale zarazem, że byt ludzki ma charakter odpowiedzi. To nie człowiek, wywodziliśmy, ma pytać o sens życia, a raczej, na odwrót, on sam jest tym, do którego kieruje się to pytanie. On sam musi odpowiadać, musi każdorazowo odpowiadać na pytania, jakie stawia mu życie, a owo odpowiadanie jest zawsze odpowiadaniem „w czynie”. Tylko w działaniu można prawdziwie odpowiadać na „pytania życiowe”; odpowiadanie na nie dokonuje się w odpowiadaniu za nasz byt. Otóż ów byt jest w ogóle „nasz” o tyle tylko, o ile jest bytem, za który odpowiadamy.

Ale nasza odpowiedzialność za byt jest nie tylko odpowiedzialnością „w czynie”, musi też być odpowiedzialnością „tu i teraz”, w konkretności danej osoby i w konkretności jej każdorazowej sytuacji. Odpowiedzialność za byt jest więc zawsze dla nas odpowiedzialnością ad personam i ad situationem.

Jeśli analiza egzystencjalna chce być metodą psychoterapeutyczną, zwraca się w szczególności ku neurotycznemu sposobowi bycia, właśnie jako „upadłemu”, jako wydanemu nerwicy. Swój cel ostateczny upatruje w tym, by uświadomić człowiekowi (w szczególności neurotykowi) jego bycie odpowiedzialnym, by uświadomić mu, że ponosi odpowiedzialność za swój byt.

Ale tu musimy się zatrzymać. Okazuje się bowiem, że również w analizie egzystencjalnej coś zostaje uświadomione, że coś powinno zostać uświadomione. Czyż więc analiza egzystencjalna dąży z pozoru do czegoś całkowicie analogicznego z tym do czego dąży psychoanaliza? Niezupełnie, w psychoanalizie bowiem uświadomione zostaje, dochodzi do świadomości to, co popędowe, zaś w analizie egzystencjalnej coś zasadniczo innego, nie popędowość, lecz to, co duchowe. Bycie odpowiedzialnym, ponoszenie odpowiedzialności jest przecież podstawą bytu ludzkiego jako bytu duchowego, a nie tylko popędowego. W analizie egzystencjalnej idzie przecież o byt ludzki właśnie nie jako bycie we władzy popędów, lecz jako bycie odpowiedzialnym, właśnie jako ducho-w ą egzystencję.

W analizie egzystencjalnej dochodzi więc do mojej świadomości nie to, co popędowe, nie to, co przynależne id, lecz moje ja. To nie id zostaje tu uświadomione przez ego, to raczej ego samo dochodzi tu do świadomości, dochodzi do świadomości siebie samego, do siebie.

1

W wydanym w 1975 r. w Nowym Jorku przekładzie na język angielski (The Unconscious Cod) mówi się o 1938 roku. Odnośny przypis odsyła do prac V. E. Frankla: Zur geistigen Problematik der Psychotherapie, „Zentralblatt fur Psychotherapie”, 10, 33 (1938), oraz Philosophie und Psychotherapie. Zur Grundlegung einer Ezistenzanalyse, „Schweizerische medizinische Wochenschrift”, 69, 707 (1939). Przyp. tłum.

⁵ Por. moją książkę Arztliche Seelsorge, 1971⁸, s. 68.