Obrazr6

430 Rozdział XIII

chowań dziecka, jego możliwości interpretacyjne mogą być stosunkowo niewielkie w przeciwieństwie do psychologa, który z racji przygotowania zawodowego lepiej rozumie powiązania między zaobserwowanymi objawami a ich rzeczywistym znaczeniem. Rola nauczyciela w procesie poznawania ucznia dotyczy zebrania i dostarczenia odpowiednich materiałów, których interpretacji dokonuje psycholog. Materiały dostarczone przez nauczyciela w połączeniu z wynikami badań psychologicznych przeprowadzonych przez specjalistę stanowią podstawę do wydania orzeczenia oraz sformułowania wskazań pedagogicznych, które powinny być w praktyce zrealizowane przez nauczyciela.

Dla dokładnego poznania dziecka konieczna jest rzetelna wiedza psychologiczna, ponieważ powiązania między zachowaniami ucznia obserwowalnymi z zewnątrz a jego właściwościami psychicznymi mogą być wieloznaczne, np. często ujawniające się zachowania agresywne mogą być wynikiem zmian chorobowych lub niewłaściwej atmosfery wychowawczej w środowisku rodzinnym, jak również ukrywanej przed otoczeniem nieśmiałości.

Szczególnie ostrożnie należy podchodzić do możliwości korzystania z metod będących narzędziem badawczym psychologów. Ze względu na brak specjalistycznego przygotowania psychologicznego nie wolno nauczycielowi stosować takich narzędzi, jak np. testy do badania inteligencji czy testy osobowości, ponieważ stosowanie ich bez profesjonalnego przygotowania może przynieść więcej szkody aniżeli pożytku.

Powyższe uwagi upoważniają do określenia miejsca i roli, jaką winien odegrać nauczyciel w sytuacji, gdy potrzebna jest diagnoza. Działania rozpoznawcze, które podejmuje nauczyciel mogą być traktowane jako zadania diagnostyczne (w pierwszym etapie stawiania diagnozy), zmierzające do zrozumienia określonego postępowania dziecka. Punktem wyjścia działań rozpoznawczych, które są zazwyczaj zainspirowane i zapoczątkowane przez nauczyciela, jest zwrócenie uwagi na fakt, że zachowanie ucznia w wielu wypadkach różni się od zachowania innych dzieci. Należy jednak zaznaczyć, że nie jest słuszne koncentrowanie uwagi wychowawcy wyłącznie na uczniach, u których rejestruje się odbiegające od normy przejawy zachowania. Nauczyciel, a w szczególności wychowawca klasy, powinien przeprowadzić działania rozpoznawcze wobec wszystkich uczniów w powierzonej mu grupie klasowej, ze względu na wspomnianą wcześniej konieczność poznania każdego członka grupy, nawet takiego, który swoim zachowaniem nie zwraca na siebie szczególnej uwagi nauczyciela. Właśnie bowiem wychowankowie nie ujawniający swego wnętrza psychicznego mogą przeżywać napięcia i konflikty nie manifestujące się na zewnątrz, a w konsekwencji prowadzące do nieoczekiwanego pojawienia się zaburzeń w zachowaniu czy też trudności w nauce.

Oto zasięg działań, jakie powinien i może realizować nauczyciel w procesie poznawania ucznia (Janowski 198S):

Zaobserwowanie Diagnoza, określenie Decyzja o postępowaniu Prowadzenie działań niewłaściwego procesu, którego terapeutyczno- —>    terapeutyczno-

zachowania —» wskaźnikiem jest —» -wychowawczym    -wychowawczych

zachowanie i jego interpretacja

Należy zaznaczyć, że nauczyciel ma duże możliwości zarejestrowania zachowania ucznia, natomiast właściwa interpretacja postępowania to domena psychologa, który z racji swego przygotowania zawodowego lepiej rozumie powiązania między zaobserwowanymi objawami a różnorodnymi uwarunkowaniami, decydując o dokonywaniu interpretacji w stawianiu diagnozy. Jednocześnie podejmuje on decyzję o postępowaniu terapeutyczno-wychowawczym, które powinien konsultować z nauczycielem. W ostatnim etapie cyklu oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych nauczyciel powinien spełniać podstawową rolę. Działania terapeutyczne bowiem możliwe do przeprowadzenia przez psychologa sąz reguły krótkotrwałe i dokonywane w oderwaniu od naturalnego środowiska ucznia. Nauczyciel posiada większe możliwości oddziaływania na ucznia w naturalnym środowisku szkolnym, obserwując przy tym efekty tych oddziaływań w aspekcie rozwojowym.

Powstaje problem, jak działać w sytuacji, gdy w szkole nie ma psychologa i czy nauczyciel może wtedy dokonać interpretacji zaobserwowanych faktów oraz zalecić sposób postępowania terapeutycznego. Otóż wydaje się, że można tutaj przez lepsze opanowanie technik badawczych dokonać dokładniejszego i bardziej wszechstronnego rozpoznania zachowania dziecka oraz niektórych uwarunkowań zewnętrznych (rozpoznania środowiska wychowawczego). Działania rozpoznawcze nauczyciela powinny być, zdaniem Janowskiego (1985), doprowadzone do momentu, w którym podejmie on decyzję o poprowadzeniu dalszych czynności przez psychologa. Nauczyciel powinien mieć przy tym świadomość, że jego obowiązkiem jest konsultowanie się z psychologiem w poradni, w sprawie każdego ucznia, którego zachowanie jest niezrozumiałe i trudne do wyjaśnienia. Wartość wstępnych danych dostarczonych przez nauczyciela psychologowi może stanowić bardzo wartościowy materiał ułatwiający postawienie diagnozy. Znaczną pomocą dla psychologa mogą być również informacje uzyskane przez rozpoznanie środowiska, zjawisk zachodzących w zespole uczniów czy też postaw i poglądów uczniów.

2. Metody poznawania ucznia i jego środowiska

Badanie psychiki ludzkiej jest zadaniem trudnym i skomplikowanym. Przyczyną takiego stanu rzeczy są z jednej strony trudności natury metodologicznej, z drugiej złożoność przedmiotu badań. Psychologia dysponuje wieloma metodami, z których tylko niektóre mogą być stosowane przez nauczyciela w jego działalności szkolnej. Metody określane jako specyficzne, czyli wymagające profesjonalnego przygotowania, są stosowane wyłącznie przez psychologów.

Istotą metod badawczych według S. Nowaka (1985) są stosowane w danej nauce schematy czynności służących do udzielania odpowiedzi na formułowane w niej pytanie. W naukach empirycznych (również i psychologii) metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy i inter-