Obraz (197)

262 FELIETON

ZŁ? felietonistów stanowiła próbę ich zrekonstruowania w sposób systematyczny (stąd cykliczność felietonów i dążenie do utrzymania stałego kontaktu jednego autora z publicznością) i całkowicie świadomy. I pod tym względem był więc felieton charakterystycznym produktem czasów przemian demokratyzacji w kulturze, w czego rezultacie pojawiały się nowe sposoby i środki oddziaływania na masowego odbiorcę.

Polski felieton 1. połowy XIX w.: najważniejsi twórcy i główne formy. Odrodzenie się polskiej publicystyki po okresie kilkuletniej martwoty, które nastąpiło ok. r. 1815, przyniosło m.in. ożywienie w dziedzinie felietonistyki. Kontynuowano tradycje satyry oświeceniowej w parodystycznej i persyflażowej formie felietonu uprawianego w cyklu Świstek krytyczny przez S. K. Potockiego na łamach „Pamiętnika Warszawskiego” oraz w „Wiadomościach Brukowych”, w których pisali członkowie wileńskiego Towarzystwa Szubrawców. Równocześnie kształtował się inny typ felietonu, oparty przede wszystkim na obserwacjach obyczajowych, refleksjach i odczuciach narratora o wyraźnie zarysowanej, zindywidualizowanej sylwetce. Wprowadził go do polskiej publicystyki G. M. Witowski (1787—1837), który wzorując się na cyklach francuskich felietonów V. J. E. Jouya (m.in. na jego L’Hermite de la Chaussee d’Antin) pisał na łamach „Gazety Warszawskiej” pod pseudonimem Pustelnik z Krakowskiego Przedmieścia. Niemal w tym samym czasie pojawili się inni felietoniści: J. Brykczyński pisujący jako Bywalski m.in. w „Tygodniku Polskim i Zagranicznym”, B. Kiciński, F. K. Godebski pseud. Dobrogost. Po powstaniu listopadowym felietony powróciły najwcześniej na łamy prasy warszawskiej. Pisali je m.in. A. Wilkoński jako Au. Wi., J. S. Bogucki, A. Niewiarowski podpisujący się asteryksem*, K. Kucz, A. Wieniarski.

Od pojawienia się felietonu nowego typu cechowała go duża różnorodność tematyczna i formalna. Felietoniści polscy, podobnie jak ich poprzednik z „Journal des Debats” ks. J. L. Geoffroy, parali się często krytyką, zwłaszcza teatralną, a jedno z wystąpień Witowskiego — felieton Sztuki dramatyczne — sprowokowało nawet wypowiedź polemiczną K. Brodzińskiego i wywołało dyskusję w prasie warszawskiej. Jednakże zasadniczo dominowała tematyka obyczajowa, zwłaszcza obraz życia ówczesnej Warszawy — jak o tym świadczą np. tytuły felietonów Brykczyńskiego (Bywalskiego) z „Tygodnika Polskiego i Zagranicznego”: Szlichta-da, Ostatnia reduta, Kawa pod Kopciuszkiem, Loteria fantowa, Przechadzka, Zielone Świątki. W1. 30-tych i 40-tych wachlarz tematów i form ulegał znacznemu poszerzeniu. Oprócz tradycyjnej formy listu, uprawianej przez wielu ówczesnych felietonistów (z nie wymienionych dotąd przez H. Rzewuskiego i J. I. Kraszewskiego), rozwinął się typ felietonu zbliżonego do szkicu fizjologicznego (w pisarstwie Boguckiego, Niewiarowskiego, Wieniarskiego, K. W. Wójcickiego i in.), pojawił się felieton humorystyczny nawiązujący do wzorca gawędy szlacheckiej („ramotki” Wilkońskiego, późniejsze felietony Niewiarowskiego), zrodził się felieton warszawski o charakterze reportażowym (Kucz) i historyczno-antykwarycznym (Wójcicki, F. M. Sobieszczański).

Rozkwit felietonistyki przypadł na okres od końca 1. 40-tych, co wiązało się z wprowadzeniem w tym czasie ograniczeń w poruszaniu zagadnień politycznych i społecznych. Na czołowe miejsce wśród uprawianych wówczas odmian felietonu wysunęła się zdecydowanie kronika, która niebawem stała się głównym reprezentantem gatunku.

Kronika — specyfika, odmiany, przedstawiciele. Kronika felietonowa jest niekiedy traktowana jako pochodna informacyjnej kroniki dziennikarskiej, choć oczywiście pamięta się

0    jej literackich parantelach, o związkach z nowelą, humoreską, obrazkiem, gawędą (franc. causerie). Ze swą odmianą informacyjną kronika felietonowa dzieli podstawowe cechy: cykliczność

1    poszukiwanie tematów wśród wydarzeń określonego odcinka czasowego uporządkowanych na zasadzie wspólnoty miejsca lub przedmiotu — choć wspomina się o innych możliwych rodzajach więzi organizującej materiał kroniki-felietonu, np. o związku pokrewieństwa lub przeciwstawienia czy też związku wynikania. Inne różnice — jak fakt, że w kronice informacyjnej dąży się raczej do kompletności i zwięzłości, podczas gdy w felietonowej ideałem jest odpowiednia selekcja wydarzeń pozwalająca na ich efektowne, dowcipne omówienie — wyjaśnia się odmiennością hierarchizacji celów przez te dwa gatunki publicystyczne.

O kronice felietonowej można również mówić jako o felietonie w formie kroniki — wówczas istnienie ogromnej różnorodności chwytów motywujących wprowadzenie jakichś tematów oraz pomysłów ich wiązania w całość nie wymaga szczególnego uzasadnienia, zważywszy na bogactwo tradycji gatunku felietonowego. Za takim podejściem przemawia również i to, że nierzadko nazwę „kroniki” przybierał cykliczny felieton, w którym obowiązki kronikarskipgo rejestrowania bieżących wydarzeń były traktowane czysto pretekstowo. Równocześnie na nazwę tę zasłużyło wiele cyklów felietonowych, w których tytułach termin ten nie występuje. Na ogół w jednym i drugim wypadku mówimy o kronice, bowiem ten gatunek publicystyczny — przynajmniej