P1130718 resize

bione na brzuścu krótkimi żeberkami, są formami charakterystycznymi dla szerszego kręgu kultur tworzących tzw. wczesnobrązową cywilizację naddunajską czy środkowoeuropejską (ubl. HI). Stanowią one typy przewodnie przede wszystkim w ceramice najstarszej fazy kultury unietyckiej (tabl. XXVII: 10, 12). Spotykamy je często w protounietyckich materiałach na Śląsku, np. we Wrocław!u-Oporowie (W. Sarnowska 1969, s. 238, tyc. 86k).

Za cechę wczesnounietycką można by także uznać używanie bursztynu do wyrobu naszyjników np. z Dobrego, natomiast kościane szpile z kolistą główką, pochodzące z tej miejscowości, typowe są zarówno dla najwcześniejszej fazy kultury unietyckiej, jak też dla kręgu kultury Micrzanowice—Kośtany—Nitra.

W ornamentyce ceramiki grupy kujawskiej widoczne są także motywy zdobnicze (krokwiowe, zygzaki) stosowane powszechnie w póżnosznlirowych grupach na Śląsku, w Wielkopolsce (łącznie z Kujawami), a zwłaszcza na Pomorzu, w tzw. grupie dolnoodrzaóskiej.

Nasuwa się zasadnicze pytanie, czego wyrazem są scharakteryzowane wyżej elementy kulturowe w obrębie znalezisk typu Dobre. Czy mamy tu do czynienia z ekspansją grup ludzkich z najwcześniejszą kulturą unietycką i mierzanon icką, czy też jedynie z wpływami tych kultur. Zważywszy na współwystępowanie ze sobą w tych samych zespołach różnych elementów kulturowych, w tym także późnosznurowych, bardziej prawdopodobne wydaje się to drugie wyjaśnienie. Nie wyklucza to oczywiście możliwości penetracji obszaru Kujaw i wschodniej Wielkopolski przez jakieś nieduże grupy ludzkie z terenu Małopolski i Śląska — tak jak to już najprawdopodobniej zdarzało się w eneolicie (elementy kultury promienistej oraz krakowskiej grupy kultury ceramiki sznurowej na Kujawach). Penetracja ta ułatwiałaby niewątpliwie szerzenie się nowych form ceramiki i innych wyrobów, technik, a także zwyczajów pogrzebowych na omawianym terenie.

Chronologia

Grupa kujawska (tzw. typ Dobre) musiała się wytworzyć w okresie pojawienia się w dorzeczu Wisły kultury Chłopice-Yesele i kultury protounietyełdej na Śląsku. Jej właściwy rozwój przypada więc też na starszą fazę kultury mierzanowickiej w Mąłopolsce, a więc na lata 1750-1700 p.n.e. W najbliższym otoczeniu Kujaw i wschodniej Wielkopolski przeżywały się jeszcze późne elementy kultury ceramiki sznurowej.

ZAGADNIENIE POCZĄTKÓW EPOKI BRĄZU w ZACHODNIEJ CZĘŚCI WIELKOPOLSKI

Wszystko wskazuje na to, że w okresie, kiedy na Kujawach i we wschodniej części Wielkopolski powstaje tzw. grupa kujawska, na obszarach pozostałej części Wielkopolski trwa jeszcze kultura ceramiki sznurowej, wykazująca głównie cechy tzw. grupy dolnoodrzaóskiej (patrz t. II „Prahistoria ziem polskich”). Tym niemniej dają się już wówczas zaobserwować wpływy idące na ten obszar z południa. Widzimy je przede wszystkim w ceramice z niektórych stanowisk o charakterze osadowym, zwłaszcza z Lubonia pod Poznaniem. W rejonie tej miejscowości, na piaszczystych polach nad Wartą, odkryto ślady palenisk (zbudowanych z kamieni), fragmenty naczyń, wyroby krzemienne, grudy polepy i kości zwierzęce (J. Kostrzewski 1955, s. 54,55). Były to niewątpliwie pozostałości osiedla lub może raczej sezonowych obozowisk, a także przydomowych pracowni krzemieniarskich.

Wśród licznych fragmentów ceramiki (z których część zdobiona jest odciskami sznura) najwięcej pochodzi z dość dużych naczyń (o średnicy wylewu 20-30 cm), ze słabo wyodrębnioną szyjką zaopatrzoną w płaskie guzy--uehwyty, bądź też w poziomą karbowaną listwę (tabl. XXXVI: 1-4). Wykonane są z gliny silnie schudzonej tłuczniem lub żwirkiem. Naczynia te nawiązują wyraźnie do ceramiki osadowej kultury mierzanowickiej. Obok nich pojawiają się także fragmenty mis z małym uszkiem przy krawędzi, przypominającym formy wczesno-unietycfae (tabl. XXXVI: 8).

Większość wyrobów krzemiennych ze stanowiska pod Luboniem reprezentuje formy typowe dla początków epoki brązu, a więc występują tam różnego rodzaju noże, skrobacze, makrodrapacze wykonane z szerokich odłupów, wiertła, charakterystycznie wydłużone grociki strzał do luku i inne (tabl. XXXVI: 9-23). Pojawiają się też ostrza bifacjalne,w tym zapewne groty oszczepów.

Nie ulega więc wątpliwości, że mamy tu do czynienia ze stanowiskiem (zapewne jednym z wielu) chronologicznie odpowiadającym początkom epoki brązu w Polsce południowej, a poprzedzającym czasowo pojawienie się na terenie Wielkopolski rozwiniętej (fazy IV i V) kultury unietyckiej. Dalsze badania na tych obszarach winny doprowadzić do pełniejszej charakterystyki kulturowej oraz do wyjaśnienia charakteru przeobrażeń zachodzących tam w latach między 1850-1600 r. p.n.e.