P1360873

SZTUKA AKTORSKA XX WIEKU

on mówi"⁵®. Jeśli aktorom przyszło ^: do głowy lepsze rozwiązanie, można | było wprowadzać zmiany w tekście, Ichociaż te zmiany nie zawsze poja-i wiały się potem w wersji opublikowanej. Zespół Berliner Ensemble brał udział w powstawaniu sztuki, a nie tylko w ożywianiu tekstu na scenie. Brecht oczekiwał tu ostatecznych rozstrzygnięć. Komu posłuży sztuka? Do jakiego praktycznego działania się odnosi? Są to kwestie metatekstowe i tylko inscenizacja może je rozwikłać. To, co miał na myśli Shomit Mitter mówiąc o „zmaganiach pomiędzy tekstem i komentarzem, które są cechą charakterystyczną teatru Brechta”³¹, rozstrzyga się na scenie.

Obraz walki jest w przypadku Brechta jak najbardziej na miejscu. Jego twórcza energia zawsze napędzana była przez niezgodę. Wczesna sztuka. Baal, powstała z pragnienia przeciwstawienia się heroicznej wizji dramatu Der Einsame (Samotnik) Hannsa Johsta. Pragnienie pisania antysztuk (Gegenstticke) nigdy go nie opuściła. Nic więc dziwnego, że praca Brechta z aktorami zawiera elementy antypraktyki (Gegenpraktik). Przekonany, że tradycyjne metody inscenizacyjne, podobnie jak ustalony repertuar dramatyczny, utrwalają społeczny status quo i czynią widownię pasywną, Brecht zabrał się za zmienianie i jednego, i drugiego.

Nie ma powodu wątpić w jego wiarę, że nad wszystkim, co da się przedstawić wizualnie, można zapanować. Bez wątpienia był przekonany, że realizowane przez Stanisławskiego inscenizacje dramatów Arystotelesowskich blokowały wi-|Mw. Gestus jest przeciwieństwem patosu. Szkoda tylko, że sam Brecht tużywał tego słowa tak niekonsekwentnie. Najprostsze wyjaśnienie tego pojęcia sformułował w imieniu Brechta Mitter. Gestus to zatem „ter-

30    Fuegi, op. clt„

31    Miuer, op. cit.

min złożony, który ściśle sprzęga treść i opinię”³².

Problem z tą definicją polega na tym, że pomniejsza ona integralny wkład aktorów. W późniejszym czasie Meg Mumford zasugerowała w swoim rozległym studium o tym, czym jest Gestus z perspektywy aktora, że jest to zasadnicza kontra wobec Stanisławskiego. Dla niej Gestus jest „estetycznym wyrażeniem na poziomie gestu ekonomicznej i socjo-ideologicznej konstrukcji ludzkiej tożsamości oraz interakcji”, czymś, co „znajduje ostateczny wyraz w cielesnej i intelektualnej pracy wykonawcy”³³. Bez względu na jego złożoność, nie można uciec od faktu, że Gestus jest kluczowym pojęciem w Brechtowskim kształceniu aktora i podstawowym przymiotem prawdziwie Bnechtows-kiej inscenizacji. Zanim jeszcze semiotyka weszła na dobre do krytyki teatralnej czy teorii sztuki sceni-

M Tamże.

33 Meg Mumford Showing tkt Gtstus; A Stutły Acting in Brtcht's Tneairt* nie wydana praca doktorska na University of Bristol 1§9Ż