P3150036

78 Ewa Czarkowska

czeniem się do europejskich struktur integracyjnych⁶ W icj ^ działania białoruskiej dyplomacji na arenie międzynarodowej |, f zawężane.

Strona polska, aspirująca do całkowitego zintegrowania _4J stopniowo marginalizowała wektor białoruski w swej polityce wysiłki jedynie na podtrzymywaniu stosunków gospodarczych orJNJ interesów polskiej mniejszości na Białorusi. Natomiast strona l)iiiło,u^^(v\ ostrą krytykę procesu rozszerzania NATO na wschód, wpisując się^^ w scenariusz, którego autorką była Rosja. Jednocześnie pr^ , \ białorusko-rosyjskiej postępował systematycznie, co wzbudzało niepok^ władz, które w połowie łat 90. starały się przełamać zdecydować wschodnich sąsiadów wobec akcesji Polski do NATO. Było to o tyle j₄. % zachodni partnerzy nie podjęli jeszcze w owym czasie ostatecznej dJN przyjęciu nowych członków do Paktu Północnoatlantyckiego, a problemy ze wschodnimi partnerami mogły znacznie opóźnić proces ^ nenia¹⁷.

W tym trudnym dla Polski okresie, który stanowił ogromne wyzwanie di polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, z niepokojem przyglądano się zachodzącym na Białorusi. Ograniczenie współpracy tego kraju z zac^J? partnerami spowodowało jednocześnie zmniejszenie zainteresowania stojk.¹ z Mińskiem wśród polskiej elity politycznej. Incydentalnie podejmowano aktywizacji współpracy. Na przykład, w marcu 1996 r. doszło do spotb-prezydenta A. Kwaśniewskiego i A. Łukaszenki w białoruskiej części IW Białowieskiej, w trakcie którego strona polska sondowała poziom gotowości i współpracy strony białoruskiej. Pomysłem na wyprowadzenie ze sta^ wzajemnych relacji było wciągnięcie Białorusi do trójkąta Kijów - Miiisi Warszawa. W tym celu 21 lipca 1996 r. w Brześciu doszło do spotkania ministra spraw zagranicznych tych trzech państw, którego efekty były jednak mniej $ skromne¹⁸.

Podwyższenie poziomu aktywności polskiej dyplomacji w relacjach z Bia!> rusią okazało się nieskuteczne. Zwłaszcza w obliczu stale zaostrzającej * sytuacji wewnętrznej na Białorusi, co w konsekwencji doprowadziło do jij izolacji na arenie międzynarodowej. Polska podjęła działania na rzecz zwracag uwagi społeczności międzynarodowej na problem białoruski. Z inigaiywt Warszawy 20 listopada 1996 r. wydano wspólne oświadczenie Polski, Ute) i Ukrainy, w którym państwa te zabrały głos w sprawie sytuacji wewnętrznej a Białorusi \ Zostało to przez Białoruś, a także Rosję potraktowane jako wzrost aktywności Polski w regionie²⁰. Konsekwencją politycznej gry Warszawy byloaie ^{1 2 3 4 5}

:\łko pogoiN/cnie oficjalnych stosunków polsko-białoruskich, ale również relacji połiko-rosyjskich.

Wszelkie próby zdynamizowania stosunków z Białorusią zakończyły się mcjHiwtłdzeniem. Natomiast władze białoruskie coraz bardziej naruszały ogólnoeuropejskie standardy demokratyczne, zwalczały metodami represyjnymi *\/elką opozycję i powoli łamały „kręgosłup” białoruskiego społeczeństwa. Ten

rzeczy doprowadził do „obniżenia rangi i poważnego ograniczenia kontaktów polityczno-dyplomatycznych między Polską a Białorusią”^{6 7}.

Władze polskie przyjęły wobec swojego wschodniego sąsiada taktykę tzw. krytycznego dialogu. Krytykowano w sposób zdecydowany naruszanie praw człowieka oraz praworządności przez reżim Łukaszenki, ale jednocześnie starano się podtrzymać dialog z władzami białoruskimi, oczywiście na znacznie niższym poziomic' . Strona polska uznała, zresztą nie bezzasadnie, że izolowanie państwa białoruskiego nu arenie międzynarodowej popchnie Mińsk do pogłębienia procesu integracji z Federacją Rosyjską, a tym samym uderzy bezpośrednio w polskie interesy na Wschodzie. W samym centrum konfliktu między Warszawą a Mińskiem znalazła się polska mniejszość na Białorusi, która stała się niejako „zakładnikiem” tej złożonej sytuacji. Związek Polaków na Białorusi znalazł się w sferze politycznego zainteresowania władz białoruskich.

Pomimo stałej reanimacji kontaktów ze stroną białoruską na poziomie roboczym, Polsce nie udało się osiągnąć założonych celów, ani też należycie zadbać o swe interesy. Integracja rosyjsko-białoruska stale postępowała i znalazła swój finał w roku 1997, kiedy to utworzono Związek Białorusi i Rosji (ZBiR)⁸. Polsce w coraz większym stopniu wymykały się wszelkie instrumenty oddziaływania na bieg wydarzeń, a współpraca z Mińskiem przybrała kształt kadłubowy.

Chroniczny kryzys

W roku 1998 polski minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek złożył wizytę na Białorusi, ostatnią na tak wysokim szczeblu. Występował on wówczas w charakterze Przewodniczącego OB WE, otwierając biuro Grupy Doradczo-Obserwacyjnej tej organizacji w Mińsku⁹ w nadziei, że pozwoli to państwom europejskim wywierać bodaj minimalny wpływ na rządy Łukaszenki² . Woła kooperacji wśród białoruskich elit politycznych była jednak ograniczona.

Na coraz poważniejsze trudności napotykano również w kontaktach o charakterze niepolitycznym, w sferze gospodarczej i społecznej. Białoruski sektor

1

Changing Belarus, ed. Dov Lynch, „Chaillot Paper" Nov. 2005, No. 85, s. 47.

2

¹¹ Zob.: E. Czarkowska, Polityka Polski wobec Rosji od 1991 roku, „Polityka Wschodnia" nrl.s. 35-60.

3

¹ M. Menkiszak, M. A. Piotrowski, Polska polityka wschodnia..., s. 233.

4

   Tamże.

5

   M- Ziółkowski, Stosunki z Białorusią, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1997", s. 159-IM

6

¹¹ R. Kuźniar, Droga do wolności. Polityka zagraniczna /// Rzeczypospolitej, Warszawa 2008, s. 165.

7

⁷² M. Menkiszak, A. M. Piotrowski, Polska polityka wschodnia..., s. 233.

8

^a Szerzej: A. Ebcrhardt, Gra pozorów..., s. 47 i nast. Dokumenty związane z utworzeniem Związku Białorusi i Rosji zob.: Stosunki międzynarodowe po drugiej wojnie światowej. Wybór dokumentów i materiałów, red. R. Czarkowski. E. Czarkowska, Warszawa 2000, s. 364-371.

9

M. Menkiszak. A. M. Piotrowski. Polska polityka wschodnia..., s. 236.

³³ R. Kuźniar, Droga do wolności.... s. 165.