P4140027 (2)

mnie. by tak właśnie zreasumować mój pogląd na tę kwestię: wyposażony przez ciało i na nie zorientowany twór mózgu, umysł, jest sługą całego ciała.

Teraz jednak pojawia się kilka drażliwych pytań. Dlaczego potrzebujemy „poziomu umysłowego” operacji mózgowych, skoro mamy do dyspozycji opisany przez nauki neurologiczne „poziom map neuronowych”? Dlaczego ten drugi poziom, ze swymi działaniami, ani świadomymi, ani rozmyślnymi, miałby być mniej sprawny w zarządzaniu procesami życiowymi? Albo jeszcze inaczej, i zgodnie z moim kierunkiem myślenia: po co nam neurobiologiczny poziom działania, w którego skład wchodzi także to, co nazywamy umysłem i świadomością?

Na niektóre z tych pytań możemy odpowiedzieć, co do innych można snuć tylko przypuszczenia. Wiemy na przykład z całą pewnością, że przy braku świadomości w szerokim tego słowa znaczeniu — to jest procesu, do którego należy i „film w mózgu”, i jaźń — nie da się właściwie zarządzać życiem. Nawet chwilowe zawieszenia świadomości ujemnie wpływają na sprawność tego procesu, a utrata jej komponentu, jaźni, wiąże się z jego zaburzeniem i sprowadza człowieka do stanu zależności porównywalnej z sytuacją małego dziecka (na przykład w takich przypadłościach jak niemota akinetyczna). Nie ulega wątpliwości, że poziom świadomego umysłu jest niezbędny dla naszego przetrwania.

Jaki to jednak niezastąpiony wkład wnosi ten poziom biologiczny do naszego organizmu? W tej kwestii możemy jedynie snuć spekulacje. Jak sugerowałem w rozdziale 4., być może sama złożoność zjawisk sensorycznych na poziomie umysłowym pozwala na łatwiejszą integrację międzyzmysło-wą, na przykład wzroku ze słuchem, ich obu z dotykiem i tak dalej. Poziom umysłowy umożliwia też zapewne integrację rzeczywistych obrazów z każdego pasma sensoiycznego z pokrewnymi obrazami przywołanymi z pamięci. Co więcej, te liczne integracje stanowią podatny grunt dla operowania obrazami niezbędnego do rozwiązywania problemów i ogól-nie pojętej kreatywności. Odpowiedź można by zatem sformułować następująco: obrazy umysłowe pozwalają na łatwe manipulowanie informacjami, na jakie nie pozwalałby poziom map neuronowych (jak dotychczas opisany). Jest więc prawdopodobne, że dla umożliwienia powstania tych nowych funkcji umysłowy poziom operacji posiada dodatkowe cechy biologiczne w porównaniu z „bieżącym” poziomem map neuronowych. Nie oznacza to jednak, że w sensie kartezjańskim poziom umysłowy ma podłoże w innej substancji. Złożone, wysoko zintegrowane obrazy procesu umysłowego nadal mogą być postrzegane jako biologiczne i fizyczne.

Powinniśmy teraz się zastanowić, co do naszego procesu wnosi jaźń. Odpowiedź jest prosta: orientację. Jaźń wprowadza na poziom umysłowy pojęcie, że wszystkie bieżące działania reprezentowane w mózgu i umyśle odnoszą się do pojedynczego organizmu, którego potrzeby związane z samoza-chowaniem są podstawową przyczyną większości aktualnie reprezentowanych zdarzeń. Jaźń ukierunkowuje umysłowy proces planowania na zaspokajanie tych potrzeb. Ta orientacja jest możliwa tylko dlatego, że uczucia są integralnym komponentem wachlarza operacji, który stanowi jaźń, i że uczucia nieustannie indukują w umyśle troskę o organizm.

Reasumując, bez obrazów umysłowych organizm nie byłby zdolny do dokonywania na czas i na dużą skalę integracji danych o zasadniczym znaczeniu dla przetrwania, nie mówiąc już o dobrym samopoczuciu. Mało tego — bez jaźni i spajających ją uczuć taka integracja nie byłaby zorientowana na podstawowe problemy życia, to znaczy przetrwanie i osiągnięcie stanu dobrego samopoczucia.

Taka wizja umysłu nie wypełnia luki w naszej wiedzy, do której czyniłem aluzje wcześniej, pisząc, że aktualne naukowe opisy map neuronowych nie zapewniają dostatecznej liczby szczegółów, aby rzucić światło na biofizyczną budowę obrazów umysłowych. Jesteśmy świadomi tej luki, ale i mamy nadzieję, że w przyszłości zostanie ona usunięta²¹.

Tymczasem nie będzie nierozsądne, jeśli przyjmiemy, że umysł powstaje ze współpracy licznych obszarów mózgowych. Dochodzi do tego, gdy samo gromadzenie szczegółowych informacji o stanie ciała, jaki jest mapowany w tych obszarach, osiąga „poziom krytyczny”. Luka w wiedzy, do której się dziś przyznajemy, może się okazać niczym więcej niż nieciągłością w złożoności zgromadzonych informacji oraz inter-

187