PC060195

.©    Aforyzmów księga pierwsza

lecz niewielki czyni postęp, ponieważ rozum bez kierownictwa >i pomocy jest niekonsekwentny i w ogóle nie-' zdolny do pokonania ciemności, w jakich pogrążone są rzeczy..

XXII

Jedna i druga droga wychodzi od zmysłów i szczegółów. a kończy się na tym, co najbardziej ogólne. Wszelako istnieje też między nimi niezmierna różnica. Podczas gdy pierwsza mimochodem tylko dotyka doświadczenia i szczegółów, druga zajmuje się nimi należycie i systematycznie; pierwsza już na początku ustanawia jakieś oderwane T bezużyteczne uogólnienia, druga stopniowo wznosi się do tego, co w rzeczywistości jest bardziej znane według natury**!

XXIII

Wielka zachodzi różnica między idolami¹⁹ uinyslu ludzkiego a ideami umysłu boskiego; to jest między jakimiś pustymi urojeniami a prawdziwymi znakami i piętnami wyciśniętymi na stworzeniach stosownie do tego, jakimi są one naprawdę**.

XXIV

Nie jest to w żaden sposób możliwe, by twierdzenia ogólne uzyskane na drodze argumentacji*¹ mogły się przydać do robienia nowych odkryć; subtelność przyrody bowiem jest wielokrotnie większa niż subtelność argumentacji. Natomiast twierdzenia ogólne wyprowadzone najeżycie, i systematycznie ze szczegółowych J aktów, łatwo t kolei wskazują i wyznaczają nowe fakty; sprawiają Iyśęc, że nauki stają się czynne.

XXV

Twierdzenia ogólne, które są obecnie w użyciu, miały źródło w szczupłym, potocznym doświadczeniu i w nielicznych szczegółowych faktach, które najczęściej się spotyka; przeważnie też na ich miarę zastały utworzone i zakrojone. Nic więc dziwnego, że nie prowadzą do nowych faktów. Kiedy zaś przypadkiem zajdzie jakiś wypadek niezgodny, którego przedtem nie zauważono albo nie poznano, ratuje się twierdzenie przez wprowadzenie jakiegoś bezwartościowego rozróżnienia, gdy tymczasem słuszniejszą byłoby rzeczą poprawić samo twierdzenie.

XXVI

Metodę ludzką, jaką zwykle stosujemy w odniesieniu do przyrody, w wykładzie naszygy nazywamy zwykle antycypacjami przyrody²* (poniewiEt jest to postępowanie lekkomyślne i przedwczesne), natomiast tamtą metodę, która w należyty sposób wychodzi od faktów, nazywamy tłumaczeniem przyrody.

XXVII

Antycypacje są dość silne dla pozyskania zgody²*, bo gdyby nawet ludzie oszaleli, byle na jedną modłę i w podobnej formie, dosyć dobrze mogliby się ze sobą zgadzać.

XXVII!.    *. §|gj

CJo więcej, antycypacje zdobywają zgodę o wiełę skuteczniej niż interpretacje; zebrane bowiem z kilku tylko I aktów, i to przede wszystkim takich, które się spotyka na każdym kroku, natychmiast opanowują rozum i wypełniają wyobraźnię Tymczasem interpretacje, przeciwiue.