PICT5946

Istotnym kryterium oceny wiarygodności informatora są przyświecające mu motywy w przekazywaniu informacji. Istotna wydaje sic tu odpowiedź na pytanie. czy przekazywał lub przekazuje je zgodnie z własnym przekonaniem czy sposobem osobistego widzenia relacjonowanych spraw, czy tez raczej poddaje się presji społecznej czy tzw. autoccnzurze lub stara się przypodobać swym czytelnikom czy innym odbiorcom swych wytworów, np. listów, pamiętników, rysunków. sprawozdań, protokołów. Nie sposób bowiem zapominać, iż „niekiedy wpływ środowiska może skłaniać piszącego do przedstawiania faktów zgodnie z panującym ówcześnie kierunkiem politycznym** (B. Łuczyńska, 1998. s. 131), co tak niedawno jeszcze w kraju naszym było niemal codziennością.

Trzeba również liczyć się z tym. że zafałszowanie dokumentu może wynikać nic tylko z chęci przedstawienia siebie w korzystniejszej sytuacji i z powodów czysto koniunkturalnych, ale także / braku posiadania wiarygodnych informacji / trudności wyrażania własnych myśli, a więc niezależnie od złej lub dobrej woli piszącego (por. J. Sztumski, 1995, s. 144).

W ocenie wiarygodności twórcy dokumentu pisanego (czyli jego autora) pomocne jak sugeruje KM. W. Travcrs (1964, s. 119 i n.) - mogą okazać się odpowiedzi na następujące pytania:

1.    Czy autor dokumentu był wyszkolonym (wnikliwym) czy raczej niewy-szkolonym (powierzchownym) obserwatorem opisanego przez niego zdarzenia?

2.    W jakiej relacji znajdował się autor w stosunku do opisanego zdarzenia, tj. czy był bezpośrednim jego świadkiem czy tez opisywał je na podstawie zgromadzonych o nim informacji niejako z drugiej ręki i nie zawsze prawdziwych?

3.    W jakim stopniu autor w swych relacjach pozostawał pod presją otoczenia i pragnął uniknąć odpowiedzialności za przedstawienie obiektywnego stanu rzeczy, by w ten sposób np. nie narazić się dyrektorowi szkoły?

4 Jaki cel przyświecał autorowi dokumentu, tzn. czy pragnął jedynie poinformować innych o danym zdarzeniu, czyli spowodować, by o nim nic zapomniano czy tez usiłował przede wszystkim wywrzeć szczególne wrażenie na swych przyszłych czytelnikach, odreagować własne napięcie psychiczne, czy po prostu postąpił tak z osobistej potrzeby podzielenia się ze swymi spostrzeżeniami itp.?

5.    W jakim stopniu autor dokumentu był ekspertem opisywanych zdarzeń, tj. czy w przypadku opisywania, np. sytuacji wychowawczej w szkole, był nim dziennikarz nic obeznany bliżej ze sprawami szkolnymi czy też ktoś dobrze znający pracę i życic w szkole?

6.    Czy autorowi dokumentu nic przeszkadzały w obiektywnym opisie zdarzeń np pewien charakterystyczny dla niego sposób nazbyt górnolotnego wyrażania się i przesadnie ubarwiający przedstawianą przez niego rzeczywistość?

7 Czy autor dokumentu miał odwagę nic pominąć jakichś kompromitujących

220

m onn.iLji ub przekazać także te informacje, których ujawnienie mogłoby preyspo-r/>i. mu wiele kłopotów, np. spowodować pozwanie go z powodu zniesławienia⁰

Ponadto w ocenie wiarygodności twórcy dokumentów (mc tylko pisanych) rzcc/ą ważną jest też znajomość jego płci, wieku, pochodzenia społecznego i ogólnego stanu zdrowia. Nic bez znaczenia jest również pobieżna przynajmniej orientacja o jego rozwoju umysłowym, społecznym i moralnym Domaga się tego wszelka rzetelna i wnikliwa interpretacja analizowanych dokumentów

Tak więc bez bliższej znajomości zarówno autentyczności dokumentów, jak i wiarygodności informatora analiza ich byłaby przedsięwzięciem zgoła chybionym i niemożliwym do zaakceptowania z metodologicznego punktu widzenia Dopiero upewnienie się co do autentyczności dokumentów i w iarygodności informatora nadaje podejmowanej analizie głębszego sensu i czyni ją wartościową poznawczo.

4. Przegląd technik analizy dokumentów

Znane są różne techniki analizy dokumentów Wszystkie one dają się sprowadzić bądź to do klasycznych, bądź nowoczesnych technik badawczych (M. Duvcrgcr, 1961. s 126 i n.). Przybierają nierzadko postać analizy jakościowej. ilościowej i formalnej, a tak    pedagogicznej lub psychologicznej ftp.

Klasyczne techniki analizy dokumentów

Do najstarszych i najczęściej stosowanych w przeszłości należą klasyczne techniki analizy dokumentów W posługiwaniu się nimi obow iązują te same zasady, jak w przypadku analizy historycznej i literackiej (por. W P. Zaczyński, 1995. s. 166 i n.). Charaktery styczna dla tego rodzaju technik jest podejmowana przez badacza próba jakościowego opisu interpretacji danych zawartych w dokumentach.

Każdy dokument, analizowany za pomocą klasycznych technik, uchodzi za wartość niemal niepowtarzalną oraz osobliwy rezerwuar treści jawnych t ukry tych. W ich opisie i interpretacji polegamy przeważnie na własnym wyczuciu czy intuicji. Stąd też stosowanie tych technik związane jest z daleko idącym subiektywizmem badacza. Ten bowiem nierzadko wnioskuje o „faktach, które nie zawsze są w dokumentach wprost. c.xplicitc wyrażone" (W.P. Zaczyński. 1995. s. 168). Przeto stosowanie klasycznych technik analizy dokumentów polega na nieco dowolnym opisie i interpretacji treści analizowanego dokumentu. Fakt ten utrudnia, a niekiedy uniemożliwia intcrsubicktywne sprawdzanie końcowego \vy-

221