Psychologia3

!20 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

PRZEMYŚL JESZCZE RAZ: PRAWDA CZY FAŁSZ?

•.....h

Choroba Alzheimera nie jest

- , normalnym elementem prU

- cesu starzenia się.

mózgowych (Tanzi, 1995)¹. ACh odgrywa ważną rolę w hipókampie, ale u osób dotkniętych tą chorobą poziom tego neuroprzekaźnika w mózgu się obniża. Dlatego też farmakoterapia choroby Alzheimera ma prowadzić do podwyższenia poziomu ACh w mózgu. Współcześnie używane leki mogą jednak tylko w niewielkim stopniu zahamować tempo zanikania ACh w mózgu (FDA Approves, 1996).

ACETYLOCHOLINA. Acetylocholina (ACh) jest neuroprzekaźnikjem kontrolującym skurcze mięśni. Działa pobudzająco w synapsach łączących neurony z mięśniami odpowiedzialnymi za ruchy dowolne, hamująco zaś w synapsach łączących układ nerwowy' z sercem i niektórymi innymi częściami organizmu.

Funkcjonowanie ACh dobrze ilustrują następstwa, jakie pociąga za sobą podawanie kurary. Jest to trucizna wytwarzana z pewnej rośliny przez południowoamerykańskich Indian, którzy używają jej podczas polowania. Kiedy nasączony kurarą grot strzały rozedrze skórę ofiary i trucizna dostanie się do jej organizmu, zapobiega ona przedostawaniu się ACh do receptorów w neuronach postsynapC tycznych, wywołując paraliż organizmu. U ofiary zostają zahamowane skurcze mięśni odpowiedzialnych za oddychanie, wskutek czego następuje śmierć przez uduszenie. Botulizm - choroba spowodowana spożywaniem zatrutego jedzenia - I polega na uniemożliwieniu wydzielania ACh i pociąga za sobą skutki podobne

~ 7...... do tych, jakie wywołuje kurara.

ACh występuje ponadto w strukturze mózgowej zwanej hipokninpem, która bierze udział w powstawaniu zapisów pamięciowych. Spadek poziomu ACli w mózgu prowadzi do upośledzenia procesu zapamiętywania informacji.

Tu właśnie należy wspomnieć o chorobie Alzheimera, która polega na postępującym zaburzaniu procesów psychicznych i dotyka około 10% osób w wieku powyżej 65 lat. Ryzyko zachorowania na nią rośnie gwałtownie wraz z wiekiem. Choć. choroba ta wiąże się ze starzeniem, jednak nie jest jego nieodłączną częścią.

Chorobę Alzheimera cechuje ogólne i postępujące nieodwracalne pogarszanie się takich procesów poznawczych, jakj pamięć, mowa i rozwiązywanie problemów. W miarę postępów choroby dotkpięci nią ludzie przestają rozpoznawać , twarze osób, które znają od dziesiątków lat, i zapominają nawet, jak sami się nak_:, zywają (Mendez i in., 1992). W najcięższych przypadkach chorzy stają się całkowicie bezradni. Tracą zdolność do komunikowania się. z otoczeniem, umiejętność chodzenia, potrzebują pomocy przy jedzćniu i czynnościach związanych z higieną. Okazjonalne problemy z pamięcią - w rodzaju zapominania, gdzie się położyło okulary - mogą być naturalnym elementem starzenia się (Abeles, 1997b). Natomiast choroba Alzheimera głęboko i w ogólny sposób upośledza funkcjonowanie społeczne i zawodowe.

Wcborobie Alzheimera następujejzanik synaps w hipókampie i korze półkul

D0PAM.IMA. Bopamina jest neuroprzekąźnikiem o działaniu zasadniczo hamującym. Jest zaangażowana w procesy regulacji dowolnych czynności ruchowych, w procesy uczenia się i pamięci oraz pobudzenie emocjonalne. Niedobory dopa-, miny występują w chorobie Parkinsona - dotknięci nią ludzie stopniowo tracą kontrolę nad swoimi mięśniami. Pojawiają się u nich drżenie mięśni i ich gwałtowne, nieskoordynowane skurcze. Rozwój objawów w chorobie Parkinsona spowalnia lek L-dopa stymulujący wydzielanie dopaminy przez mózg.

Topografia i histopatologiczny obraz zmian w chorobie Alzheimera są złożone i zmienne - zanik synaps jest tu tylko jednym z objawów. Jeśli weźmie się pod uwagę ogól zmian korowych, to w późnej fazie choroby najbardziej narażone na nie są okolice kojarzeniowe, mniej zaś okolice projekcyjne odbierające informacje. Platy czotowe nie wydają się bardziej uszkodzone w porównaniu choćby z piatami skroniowymi (por. Kolb,, Winshaw [2000]. Fundamentals of Humań Neu-ropsychology). Czytelnik zainteresowany tym problemem znajdzie wiele informacji w książce J. Leszek (red.). (1998). Choroba Alzheimera. Wrocław: Yolumed (przyp. red.).

Sio.

BIEGACZE NA „HAJU"

Dlaczego tysiące ludzi biegają na długie dystanse? Uprawianie, biegów poprawia - funkcjonowanie ukiadu sercowo-naczyniowego, zwiększa siię mięśni i pomaga zwalczać nadwagę. Wielu biegaczom długodystansowym zapewnia także wrażenie podwyższonego nastroju („haju”) związane że wzmożonym wydzielaniem endor-lin. Endorfiny są naturalnymi substancjami wywierającymi na organizm podobny wpływ jak morfina.

Z poziomem dopaminyw organizmie wiązano także schizofrenię (por. rozdział piętnasty). U osób dotkniętych tą chorobą często stwierdzano większą niż ' u innych ludzi liczbę obszarów receptorowych dopaminy w tych częściach mózgu, które są odpowiedzialne za reagowanie emocjonalne. Dlatego też podejrzewa się_y że dochodzi u nich do nadmiernego zużycia dopaminy mózgowej. Prowadzi to do halucynacji oraz zaburzeń myślenia i odczuwania. Fenotiazyny, grupa lejków używanych w farmakoterapii Schizofrenii, blokują działanie dopaminy (Car-pcnter, Buchanan, 1994). Nic dziwnego zatem, że skutkiem ubocznym ich zażywania są objawy przypominające chorobę Parkinsona, które zwalcza się zwykle dodatkowymi lekami, obniżając dawkę fenotiazyny lub zmieniając lek na inny.

NORADRENALINA. Noradrenalina jest wytwarzana głównie przez neurony znajdujące się w pniu mózgu. Działa ona zarówno jako neuroprzekaźnik, jak i hormon. Przyspiesza akcję serca i inne procesy somatyczne oraz jest zaangażowana w ogólne pobudzenie ciała, w procesy dotyczące uczenia się, pamięci oraz jedzenia! Nadmiar lub niedobór noradrenaliny jest wiązany z zaburzeniami nastroju (por. rozdział piętnasty). - j

Takie stymulanty, jak kokaina i amfetamina, ułatwiają wydzielanie!dopaminy i noradrenaliny, a także hamują ich resorpcię w synapsach. W rezultacie w układzie nerwowym.zalega nadmiar tych neuroprzekaźników, co prowadzi do wzrostu wyładowań neuronów, a to powoduje utrzymywanie się wzmożonego pobudzenia.

SER0T0M1NA. Serotonina jest również neuroprzekaźnikiem o działaniu głównie hamującym, bierze ona udziai w regulacji pobudzenia emocjonalnego i snu. Niedobory serotoniny są wiązane z objadaniem się, alkoholizmem, depresją, agresją i bezsennością (Azar, 1997b). Narkotyk LSD (por. rozdział szósty) nasila działanie serotoniny i może także wpływać na stopień zużycia dopaminy. W wypadku LSD „podwójne nie oznacza jedno tak”. Hamując działanie inhibitora (czynnika hamującego), LSD nasila aktywność mózgu, co często prowadzi do halucynacji.