Psychologia1

) 16 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

Kierunek

nerwowego

Pojemniki jl Kolbka synaptyczna z neuroprzekaźnikami neuronu pobudzającego

Dendryt

Synapsa

Szczelina synaptyczna

Cytoplazma

Dendryty

Osłonka mielinowa

Neuron odbiorczy

Przewężenia Ranviera

neuronu odbiorczego

BUDOWA NEURONU

„Informacje’' napływają do neuronu poprzez dendryty; przesuwają się wzdłuż pojedynczego aksonu, skąd są przesyłane do jego kolbkowatych zakończeń w mięśniach, gruczołach lub innych neuronach. Zakończenia aksonalne zawierają mikroskopijne pojemniki z substancjami chemicznymi zwanymi neuroprzekaźnikami. Neuroprzekaźniki są wydzielane do szczeliny synaptycznej, w której wiele z nich jest wchłanianych przez obszary receptorowe na dendrytach neuronów odbierających pobudzenie. Zidentyfikowano dotychczas dziesiątki substancji pełniących funkcję neuroprzekaźników.

iwaw/m'

NEURONY CZUCIOWE 1 RUCHOWE. Jeżeli ktoś nadepnie ci na paluch, to doznawane przez ciebie wrażenia zostają zarejestrowane przez receptory, czyli neurony czuciowe umieszczone w pobliżu powierzchni skóry. Następnie są one przesiane do rdzenia kręgowego i mózgu za pośrednictwem neuronów, czuciowych (aferentnych) osiągających do kilkudziesięciu centymetrów długości. W mózgu ta informacja jest przetwarzana przez neurony asoq'acyjne, o długości ułamka milimetra. W wyniku tego procesu odczuwasz ból i być może nachodzą cię paskudne myśli na temat jego sprawcy, który właśnie cię prosi o wybaczenie. Dużo wcześniej nim dojdziesz do jakiegoś racjonalnego wniosku, co począć z winowajcą (powiedzmy, że jest przystojnym blondynem, który właśnie zaprosił cię do tańca, lub śliczną brunetką, z którą przyszedłeś do dyskoteki), twoje motoryczne komórki nerwowe, czyli neurony ruchowe (eferentne), przesyłają do twojej nogi .sygnał, który sprawia, że zostaje ona wyrwana spod sprawiającego ci ból ciężaru, a ty automatycznie zaczynasz podskaTawucma drugiej nodze. Inne neurony eferentne pobudzają w tym czasie, twoje gruczoły dokrewne, wskutek czego serce zaczyna ci.bić szybciej, pocisz się, a włosy na twoich ramionach się unoszą! Ponieważ blondyn/brunetka jest naprawdę przystojny/śliczna, bąkasz z trudem: „Och, : to nic! ”. Jednak zważywszy na gorączkową aktywność wszystkich tych neuronów, tó naprawdę jest coś!- ------------------------------------------________-. ..

IMPULS NERWOWY

Wioski fizjolog Luigi Galvani (1737-1798) w czasie burzy przeprowadził szokujący eksperyment. Podczas gdy jego sąsiedzi rozsądnie pozostawali W domu, Ga-lvańi ż żoną na otwartej werandzie przymocowywali do piorunochronu głowę świeżo uśmierconej żaby, której nogi były potączone drutem ze znajdującą się w ziemi studnią. Kiedy nad ich głowami rozjarzyła się kolejna błyskawica, nogi żaby zaczęły się poruszać. Nie był to jednak nowy sposób przygotowywania żabich udek, lecz eksperyment dowodzący, że informacje, czyli impulsy nerwowe, wędrujące wzdłuż neuronów mają elektrochemiczną naturę.

Impulsy nerwowe wędrują z szybkością od około 3 (w neuronach niezmielini-zowanych) do około 400 kilometrów na godzinę (w neuronach zmielinizowa-nych). Ta prędkość nie robi specjalnego wrażenia, gdy się ją porównuje z szybko-: ścią, z jaką płynie prąd w lampie na twoim biurku - prąd może się przemieszczać . . nawet z prędkością światła (300 000 km na sekundę), jednakże odległości w obrębie ciała są niewielkie, tak więc wędrówka informacji z palucha do mózgu zajmuje zaledwie jedną pięćdziesiątą sekundy.

PROCES^-/ ELEiCTROCHEMiCZNL Impulsy nerwowe wędrują dzięki temu, że zacho-; dzi proces elektrochemiczny. Wewnątrz neuronu następują zmiany chemiczne, które powodują przesuwanie się wzdłuż niego ładunku elektrycznego. Kiedy neuron jest w stanie spoczynku, czyli nie jest stymulowany przez sąsiadujące . z nim komórki nerwowe, w płynie fizjologicznym poza jego błoną komórkową jest więcej naładowanych dodatnio jonów sodu (Na+) i naładowanych ujemnie jonów chloru (Cl^-), niż się ich znajduje wewnątrz neuronu. Wewnątrz komórki jest za to więcej niż w środowisku zewnętrznym naładowanych dodatnio jonów potasu oraz wiele anionów, które nie są równoważone jonami o ładunku ujemnym na zewnątrz komórki. W kopsćkwencji wnętrze komórki ma większy ładunek ujemny niż jej otoczenie. Ta różnica potencjałów decyduje o polaryzacji neuronu ujemnym potencjałem spoczynkowym o napięciu około -70 miliwol-tów w porównaniu z otaczającym go płynem fizjologicznym.

T r-U-----!-gw —--------fr~-----¹