Psychologia4

122 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA: LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPUIEJ

HĘUROPRZEKAŹNIk] g DZIAŁANIE

Kontrolce skurcze mięśni i zapamięlywanie. Niedobór wiąże się z paraliżem

i chorobą Alzheimera.

Acetylocholina (ACh) ' Ogólnie pobudzające (powoduje wyładowanie neuronów odbierających bodziec na synapsach między neu-. ranami i mięśniami)

Dopamina .

Hamujące (przeciwdziała wyładowaniu neuronów odbierających bodziec)

Noradrenalina

Pobudzające

Serotonina

Hamujące

Bierze udział,w regulowaniu dowolnych czyn- - Niedobory prowadzą do choroby-ności mchowych, uczenia się i pamięci oraz ■ Parkinsona. Nadmierne zużycie reakcji emocjonalnych. jest wiązane ze schizofrenią.

Działa jako neuroprzekażnik i jako hormon; ; Nierównowaga wiąże się z zabu-przyspiesza procesy somatyczne i jest od- rżeniami afektywnymi. powiedzialna za pobudzenie, uczenie się i pamięć oraz jedzenie.

Uczestniczy w regutowaniu pobudzenia emo-, Niedobory wiązane są z depresją. ,z cjonaktego. nastroju, smcoraz jedzenia. -■«= A - agresją, zaburzeniami odżywiania . . i bezsennością

Endorfiny

Hamujące

Hamuje odczuwanie bólu.

;.v Może zwieksżaś zaufanie db siebie i wiązać się z podwyższeniem na-; • stroju.

ENDORFINY. Słowo „endorfina” jest skrótem wyrazów „endogenna morfina”. Endorfiny występują w ludzkim organizmie w mózgu i krwioobiegu i stanowią substancje oddziałujące podobnie do morfiny i wywołujące zbliżone skutki.

Endorfiny są neuroprzekaźnikami p działaniu hamującym. Blokują działanie receptorów odpowiedzialnych za odbiór impulsów przewodzących do mózgu informacje, o bólu. Kiedy , działanie owych receptorów zostaje zablokowane,;, sub- . stancje chemiczne przenoszące tego typu informacje zostają unieszkodliwione. Endorfiny mogą takie wzmacniać poczucie własnej wartości i wiązać się z uczuciem podwyższonego nastroju, o-którypn wspomina wielu biegaczy nar długie dy-^Jstanse (Grady, 1997b).

Tak więc układ nerwowy jest cudownym lasem neuronów, w którym w każdej chwili, nawet gdy czytasz tę stronę czy biernie, oglądasz telewizję, miliardy kolbeky . synaptycznych pompują neuroprzekaźniki do szczelin synaptycznych. Powtarza-się to setki razy w ciągu każdej sekundy. Łączna aktywność wszystkich tych neu- . . roprzekaźników decyduje o tym, które z sygnałów zostaną przesłane dalej, a któ- f re zostaną wytłumione. Nasze doświadczanie wrażeń, myśli czy poczucia kontro- |

li nad własnym ciałem wydaje się bardzo odmienne od tych procesów '■

elektrochemicznych. A jednak właśnie one stanowią fizyczne podłoże naszego i psychicznego odczuwania świata (Greenfield, 1995). i

ZASTANÓW SIE •£

» Co oznaczają w tym tekście takie terminy, jak „informacja” lub „sygnat"? Czy są używane zgodnie z twoim rozumieniem ich znaczenia?

■'* Czy wiesz o tym, że funkcjonowanie mózgu polega na przesyłaniu impulsów elekbycznych?

⁹ Psychologia polega na badaniu zachowania i procesów psychicznych. Dlaczego zatem psychologów interesują takie biologiczne zagadnienia, jak działanie układu nerwowego i hormonalnego oraz dziedziczenie?

} ¹

ymmmm

PRZEMYŚL JESZCZE RAZ: PRAWDA CZY FAŁSZ?

To nieprawda, że ludzki i mózg jest, większy od móz-gów zwierzęcych. Mózgi sło- j ni i wielorybów są większe.

■ ako dziecko nie uważałem, aby posiadanie układu „nerwowego” było dobrym I pomysłem. W końcu to niezbyt przyjemne być nerwowym i na przykład pod-» skakiwać, reagując na każdy głośniejszy dźwięk.

Potem się dowiedziałem, że układ nerwowy to nie jest układ, który „jest nerwowy”. Jest to układ odpowiedzialny za nasze procesy myślowe, pracę serca, koordynację wzrokowo-ruchową i tym podobne. Dowiedziałem się także, że układ nerwowy u ludzi jest bardziej skomplikowany niż u jakichkolwiek zwierząt i że mamy największy ze wszystkich zwierząt mózg. To ostatnie jest jednak prawdą : tylko wtedy, gdy uwzględnia się proporcję. Ludzki mózg waży około 1,5 kilograma, podczas gdy mózg słonia czy wieloryba może być czterokrotnie cięższy. Jednak to u ludzi mózg jest największy w stosunku¹ do ciężaru całego, .ciała. Mózg sta-yiłowi około 1/60 wagi naszego ciała, u słonia 1/1000 ciężaru jego ciała, a ii wieloryba - zaledwie 1/10 000 jego całkowitej wagi. Tak więc, jeżeli mamy na tó ochotę, możemy to potraktować jako pewien powód do dumy.

Mózg jest tylko jedną z wielu części układu nerwowego. Nerw jest wiązką ak-- sonów'i deridrytówl Układ nerwówy składa Się 'z mózgu, rdzenia kręgowego i nerwów łączących je z receptorami w narządach zmysłów oraz z elektorami w mięśniach i gruczołach. Jak widać na rycinie 3.3, mózg i rdzeń kręgowy tworzą ośrodkowy układ nerwowy (OUN). Neurony czuciowe (wstępujące), które odbierają informacje i przekazują je.do mózgu i rdzenia kręgowego, oraz neurony ruchowe (zstępujące), które przekazują informacje z mózgu i rdzenia do mięśni i gruczołów, składają się na obwodowy układ nerwowy.

0SR0DX0Wy UKŁAD NERWOM

Na ośrodkowy układ nerwowy (OUN) składają się rdzeń kręgowy i mózg. Przyjrzyjmy się im po kolei.

RDZEri Kij SC WY. Rdzeń krę gowy jest kolumną nerwów grubości kciuka. Przesyłają one informacje z receptorów do mózgu i z mózgu do mięśni oraz gruczo-

F0DZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO

Układ nerwowy jest złożony z dwóch głównych części: ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego układu nerwowego. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzi mózgowie i rdzeń kręgowy, Obwo-dowy układ nerwowy składa się z układu ■ somatycznego i autonomicznego. Z kolei układ autonomiczny dzieli się na część współczulną i przywspótczulną.

RYCIN® J-Jk"