r
5

ły układ linearny. Wyznaczają zaś w ten sposób - podobnie jak kreski na lewym policzku, a także podobnie zbudowane zespoły kresek na torsie i na nodze aniołka - nie linię, lecz pewne pole. Przez podobne, choć czasem bardziej złożone układy kresek przedstawione są też cienie na szatach Jehowy i Mojżesza, niektóre chmury i części chmur, ziemia, na której Mojżesz klęczy.

4 W rysunku Rodolphe^;a Bresdina wreszcie mamy do czynienia ze znacznie trudniej uchwytnym powiązaniem między budową układu kresek a budową przedstawionych przedmiotów. Jeśli przyjrzymy się uważnie rysunkowi okienka (po prawej stronie rysunku), na którym stoi dzban, zauważymy, że nie ma w nim prawie kresek określających kontury (tylko dzban obwiedziony jest częściowo linią konturu). Układy kresek, przedstawiające ramy okienka i kraty w jego górnej części, pokazują raczej fakturę drewna niż kontur przedmiotu. Kształt okna i jego części rozpoznawalny jest - ale tylko z grubsza - przez kontrast z białym tłem i kontrasty za kreskowanych pól przedstawiających części okna.

Podobnie w rysunku kosza stojącego pod tym okienkiem można zidentyfikować jego przybliżony kształt i rozpoznać fakturę plecionki. Układ skłębionych łuków powyżej pozwala już nie rozpoznać, lecz raczej odgadnąć bieliznę, którą kosz jest wypełniony. Można ją jednak zidentyfikować tylko su-marycznie, jako całość - rysunek nie daje podstaw do wyróżnienia kształtów poszczególnych sztuk. Niepełna musi pozostać też - choć z innych njeco powodów - identyfikacja widocznych poniżej zwierząt. Cztery owce (a może kozy) przedstawione są przez linie konturowe łbów, linię konturową grzbietu jednej z nich, kontury rogów, drobne kreski lub zespoły kresek zaznaczających oczy - i te tylko szczegóły można zidentyfikować - oraz zakreskowany mniej więcej jednolicie obszar poniżej łbów i grzbietu, który jest swego rodzaju przedstawieniem zarówno ciał owiec, jak zacienionego

•    i    .

tła, a wreszcie również ciał widocznych niżej świń. Te ostatnie także pozwala rozpoznać tylko sumaryczny, niemal pozbawiony linii konturowych rysunek łbów.

1 Jeśli w rysunku Matisse'a każda niemal kreska służy do wyraźnego zaznaczenia jakiegoś elementu kształtu przedmiotu, to w rysunku Rodolphe'a Bresdina zarysy przedmiotu przedstawionego wyłaniają się jakby z gęsto i różnorodnie zakreskowanej płaszczyzny, albo raczej dają się odgadnąć w gęstwinie kresek, z których niemal żadna nie ma określonego sensu ikonicznego, choć razem przyczyniają się do wytworzenia obrazu. W porównaniu z rysunkiem Matisse'a daje się tu dostrzec coś, co można by nazwać przewagą kreślenia nad określaniem: przy znacznie większej ilości i rozmaitości kresek tworzących obraz danego przedmiotu jego wygląd jest znacznie mniej sprecyzowany.

«•

2. Analityczne rozpatrzenie trzech różnego typu rysunków (dla skrócenia przedstawione fragmentarycznie, ale chyba wystarczająco jasno pokazujące problemy merytoryczne i metodologiczne analizy) dostarcza pewnej ilości spostrzeżeń, na podstawie których można określić budowę rysunku jako przedstawienia w sposób ogólniejszy i bardziej uporządkowany.

W całości obrazu znajdujemy mianowicie składniki, a następnie składniki tych składników itd., wy-odrębnialne z jednej strony ze względu na określony sens ikoniczny - którego kryterium jest rozpoznawalność przedstawionych przedmiotów - z drugiej zaś na pewną integralność i odrębność graficzną (spójność i względną odrębność tworzących je układów kresek). Wyodrębnione w ten sposób fragmenty rysunku układają się w pewną hierarchię: poszczególne cząstki są składnikami jakiejś całości wyższego rzędu, a zarazem układami elementów poziomu niższego. Tak na przykład

3 w rysunku Raymonda de la Fage'a wyodrębniamy poszczególne postaci, chmury itd., następnie

4. RODOLPHE BRESDIN Rodzina przed drzwiami, 1861