Scan 140410 0100

zarobkowych), które opanowały już poszczególne sektory rynku pracy. Za sprawą tych pośredników na obszarze europejskim dokonuje się zmiana struktury rynków pracy, w celu uzyskania za ich pomocą wartości dodatkowej i poddania siły roboczej większej kontroli.

Agencje pracy tymczasowej działają w Czechach od października 2004 r. Podobnie jak to się dzieje w innych krajach, czynią rodzimy rynek pracy bardziej elastycznym, nawet jeżeli zatrudnianym na czas określony trzeba zaoferować te same warunki co pozostałym pracownikom firmy. Do 2008 r. w Czechach można było bardzo łatwo uzyskać odpowiednią licencję, a kontrole niemal nie istniały. Dlatego wiele małych firm rozpoczęło biznes z wykorzystaniem pracy tymczasowej i dzięki tej branży zatrudnienie znalazły dziesiątki tysięcy ludzi¹. Dzisiaj przepisy i kontrole są surowsze a liczba agencji pracy tymczasowej spadła z 2,5 tys. w 2007 r. do 1,3 tys. w 2011 r. „Ustawodawstwo [jest] jedną z najważniejszych sił napędowych przemysłu”².

Czeska polityka dotycząca pracy i migracji nastawiona jest na migrację just-in-time³ która, przynajmniej dla pracowników spoza UE, nie przewiduje długich okresów pobytu. Pracownicy z UE mają prawo do podejmowania pracy i jej swobodnej zmiany w niemal wszystkich krajach członkowskich, a obywatelstwo europejskie oznacza formalne równouprawnienie, jeśli chodzi o pobyt w innym kraju UE. Konkretne formy obywatelstwa w ramach UE są skądinąd pod wieloma względami niejednorodne, tak że między obywatelami różnych krajów unijnych kształtuje się nowa hierarchia⁴.

Żeby w Czechach otworzyć agencję pracy tymczasowej, trzeba ukończyć minimum 23 lata, nie być karanym i mieć przepracowane pięć lat po zakończeniu szkoły średniej lub trzy lata po skończeniu uniwersytetu. Zezwolenie musi potwierdzić ministerstwo pracy. Na mocno sfragmenta-ryzowanym rynku z raczej niskimi przeciętnymi płacami marże zysku są ograniczone. Czeskie ustawodawstwo pozwala na stosunkowo proste zwalnianie pracowników, a to w wielu firmach przemawia przeciwko korzystaniu z agencji pracy tymczasowej. Część agencji pracy tymczasowej zarabia zresztą nie tylko na pośrednictwie pracy, lecz również na kompleksowej opiece i kurateli nad migrantami zarobkowymi.

Foxconn korzysta w Czechach głównie z usług trzech międzynarodowych agencji pracy tymczasowej: Express People, VVVTour i Xawax, oferujących różne warunki zatrudnienia. Agencje odgrywają kluczową rolę przy podziale pracy oraz reagowaniu na różne formy oporu jak też wysoką fluktuację. Każda z agencji specjalizuje się w pracownikach określonej narodowości, choć czasami zatrudnia również inne narodowości. Większość zatrudnionych przez agencje to migranci, natomiast Czesi zatrudniani są zazwyczaj bezpośrednio przez Foxconna. W ostatnich latach spadła liczba migrantów zatrudnianych bezpośrednio przez Foxconna. Ich udział wynosi obecnie od 8 do 10 proc.

W 2010 r. agencje zatrudniały głównie migrantów z Wietnamu oraz z Mongolii, Rumunii, Bułgarii i Słowacji⁵. Od początku 2012 r. sytuacja uległa zmianie, ponieważ nowe ustawodawstwo dotyczące migracji nie zezwala agencjom na zatrudnianie migrantów spoza UE. Stąd zmuszone są po części na nowo określić swoją rolę. Polega ona na tym, że przekazują migrantów spoza UE stronie trzeciej, która je następnie zatrudnia. Założyły w tym celu nowe firmy, które wynajmują od Foxconna jeden lub kilka działów produkcji. Te nowe firmy mogą bez problemów zatrudniać migrantów spoza UE, ponieważ w takich przypadkach zatrudnienie siły roboczej podlega regulacjom dotyczącym wolnego przepływu towarów w krajach unijnych. Rola agencji jako podwykonawców jest nowym zjawiskiem także dla nadzoru gospodarczego, ponieważ nastąpiła zmiana ramowej struktury zatrudnienia: w wynajmowanych działach fabryk kto inny ponosi odpowiedzialność. Miejscowy organ nadzoru przemysłowego stoi na stanowisku, że taki system leży poza obszarem jego kompetencji, ponieważ jego zadaniem jest tylko dbałość o przestrzeganie przepisów (rozmowa z organem nadzoru przemysłowego, Pardubice 6.09.2012 r.).

Liczba zatrudnionych przez agencje lub podwykonawców zmienia się wraz z wymaganiami produkcyjnymi, podczas szczytu może jednak dochodzić do 60 proc. całej zatrudnionej kadry⁶. W Pardubicach jest to ok. 2-2,5 tys. osób, w Kutnej Horze ok. 1-1,5 tys. Według danych pochodzących od agencji pracy tymczasowej Foxconn zapewnia sobie dużą elastyczność ze względu na to, że ilość zleceń i wielkość produkcji podlegają dużym

1

   „W pierwszym kwartale 2007 r. liczba takich pracowników wynosiła niemal 40 tys., większość z nich była zatrudniona w przemyśle samochodowym (10,5 tys.), w firmach produkujących narzędzia i przyrządy optyczne (10 tys.) oraz w przemyśle metalurgicznym (6 tys.)” (J. Hala, „Czech Republic: Temporary agency work and collective bargaining in the EU”, w: EIROnline, 19 grudnia 2008, http:// www.eurofound.europa.eu/eiro/studies/tn0807019s/cz0807019q.htm, dostęp 26 października 2012).

2

   J. Peck, N. Theodore, K, Ward, „Constructing Markets for Temporary Labour: Employment Liberalization and the Intemationalization of the Staffing Industry”, w: Global Networks, t. 5, nr 1, 2005, s. 13.

3

   F. Duvell, „Globalisation of migration control. A tug-war between restrictionists and the human agency?”, w: H. Henke red., Crossing Over: Comparing Recent Migration in Europę and the United States, New York/Oxford/Mass, 2005, s. 23-46.

4

   D. Lockwood, „Civic integration and class formation”, w: British Journal ofSociology, nr 47, 1996, s. 531-550.

5

   S. Bormann, L. Plank, op. cit., s. 41.

6

   „Według informacji związku zawodowego w 2009 r. 58 proc. pracowników Foxconna w Pardubicach i Kutnej Horze jest zatrudnionych przez agencje. Liczba ta zmienia się jednak w zależności od ilości zleceń” (S. Bormann, L. Plank, op. cit., s. 41).