ScanImage02 (2)

Ajas

szatni poległych bohaterów — pojawia się i Ajas, zagniewany na Odyseusza i nie odpowiadający na jego wezwania (XI, 602—627).

Fragment ten jest świadectwem, że autorowi Odysei znana już była legenda o tragicznej śmierci Ajasa. Dokładniej odtwarzały tę legendę powstałe po Homerze dwa (do naszych czasów nie przechowane) eposy z tzw. cyklu home-ryckiego, Etiopida i Mała Iliada, opowiadające o dalszych — tych, które nastąpiły już po zakończeniu akcji Iliady .— dziejach toojny trojańskiej. Ową dawną formę Ajasowej legendy interpretatorzy rekonstruują głównie na podstawie f scholiów, czyli starożytnych komentarzy do różnych autorów, wspominających o Ajasie.

i,\yepółzawodniczyli z sobą 6'pierwszeństwo to dzielnęści Ajas i Odyseusz, jak opowiada autor Małej Iliady. Nestor zaś poradził Grekom, aby kilku swoich wojowników posłali pod mury Troi: ci będą mogli podsłuchać, co wrogowie mówią o dzielności owych bohaterów. Kiedy tak uczyniono, wysłannicy usłyszeli, jak spierały się z sobą dziewczęta. Jedna takimi słowami dowodziła, że Ajas jest o wiele dzielniejszy od Odyseusza:

Ajas bowiem podniósł i zabrał z pola bitwy

Zwłoki bohatera Pelidy. Nie śmiał tego uczynić Odyseusz.

Inna zaś, przeciwnie, twierdziła, że stało się to tylko za sprawą mądrych starań Ateny” (ze scholiów do Arystofa-nesa). — „Agamemnon, nie chcąc się okazać stronniczym wobec któregokolwiek z dwóch bohaterów spierających się

0    zbroję Achillesa, kazał przyprowadzić jeńców trojańskich

1    zapytał ich, od którego więcej wycierpieli. Gdy oni wymienili Odyseusza — jakoby to on był najdzielniejszy i najwięcej przyczynił cierpień wrogom — Agamemnon Odyseu-szowi dał zbroję” (ze scholiów do Odysei). — ,^Ajas o świcie zadał sobie śmierć” j(ze scholiów do Pindara).

Poezja liryczna, która rozwijała się w Grecji w wiekach oddzielających epokę Homerową od epoki tragedii attyc•

kiej — czyli to wiekach VII—VI p.n.e. — dodała do legendy o Ajasie nowe rysy; przeniknęły one do VII Ody nemejskiej Pindara, ukazującej postać Ajasa w aureoli wielkiego dostojeństwa. Pindar binda nad tym, że Homer zbyt gorliwie sławi Odyseusza — będącego antagonistą Ajasa w sporze o zbroję — i nad tym, że tłum ludzki jest zawsze ślepy; albotoiem — powiada:

Gdyby tłum prawdę dostrzegać potrafił,

Nigdy przez gniew w sporze o zbroję

Potężny Ajas nie wbiłby w swą pierś gładkiego miecza.

Lekceważąc wersję głoszącą, że posłużono się wówczas, jako rzeczoznawcami, jeńcami trojańskimi, Pindar widzi w wyroku przede wszystkim niesprawiedliwość sędziów greckich. Jest to dla niego przykład triumfu krętactwa nad prostą i prawą dzielnością, być może, podejrzewa nawet, że sąd dopuścił się fałszerstwa, jak mogłoby wynikać z następującego tekstu:

Największą icartość przyznaje się błyszczącemu kłamstwu. W tajnym bowiem głosowaniu Danaowie uczcili Odyseusza, Ajas zaś, pozbawiony zbroi złotej,

Ze śmiercią się zmagał.

j/i tak ważna dla akcji utworu Sofoklesa wersja o tym, że Ajas' po doznaniu porażki w sporze o zbroję (być może, wynikającej z popełnienia przez sędziów oszustwa — jak w tragedii sugeruje Teukros, zob. w. 1135) oszalał i, zanim jeszcze odebrał sobie życie, rzucił się na stada bydła i szerzył wśród nich rzeź, myśląc, że masakruje greckich wodzów — czy motyw ten wywodzi się z cyklu homeryckiego? Prawdopodobnie tak, ale nie poświadczają go te skąpe fragmenty cyklu, które się przechowały.

₍ U Sofoklesa sprawczynią szaleństwa Ajasa jest Atena; sama to wyjaśnia w prologu tragedii przerażonemu, skradającemu się w pobliżu namiotu Ajasa, Odyseuszowi. To ona oręż wymierzony w wodzów greckich skierowała na stado bydła. Uczyniła tak, ponieważ postanowiła ocalić mi-

31