ScannedImage 42

al-Baggaga⁷⁰. Niektóre aforyzmy Tajaduąa zachowały się, natomiast żadna z trzech lub czterech książek przypisanych jemu nie przetrwała do naszych czasów. Żydowski lekarz pochodzenia perskiego, Masargawajh z Basry, który działał w pierwszych dniach panowania Marwana ibn al-Hakama, przetłumaczył (G83) na język arabski traktat syryjski o medycynie, napisany pierwotnie po grecku przez pewnego chrześcijańskiego kapłana z Aleksandrii imieniem Ahrun⁷¹, i w ten sposób stał się autorem najwcześniejszej naukowej książki w języku islamu. Kalifowi al-Walidowi przypisuje się zasługę izolowania ludzi dotkniętych trądem i stworzenia specjalnych warunków do ich leczenia⁷². Mówią, że 'Umar II przeniósł szkołę medycyny z Aleksandrii, gdzie kwitła grecka tradycja, do Antiochii i Harranu ⁷³.

ALCHEMIA

Alchemia, tak jak medycyna, jedna z nielicznych nauk, do których później wnieśli Arabowie znaczny wkład, rozwinęła się stosunkowo wcześnie. Halid (zm. 704 lub 708), syn drugiego omajjadzkiego kalifa i „filozof (hakimj Mar-wanidów", był według al-Fihrist⁷⁴ (nasze najstarsze i najlepsze źródło informacji) pierwszym w islamie, który tłumaczył greckie i koptyjskie księgi alchemiczne, medyczne i astrologiczne. Chociaż przypisywanie tej działalności Halidowi okazało się tylko legendą⁷⁵, to jednak jest znamienne, ponieważ wskazuje, że Arabowie czerpali swą naukową wiedzę ze starszych, greckich źródeł i stamtąd otrzymywali swój pierwszy bodziec. Z imieniem tego legendarnego omajjadzkiego księcia wiąże się imię sławnego 6abira ibn Hajjana (zlatynizowane Ceber), chociaż Gaber żył później, około 766 r., a więc będziemy mieć z nim do czynienia za panowania Abbasydów. Podobnie astrologiczne i alchemiczne traktaty przypisywane &a'farowi as-Sadiqowi (700-765) ⁷⁶, potomkowi 'Alego, jednemu z dwunastu imamów szyickich, zostały podane w wątpliwość przez nowożytną krytykę naukową⁷⁷. Godnym ubolewania faktem jest brak zachowanych jakichkolwiek śladów życia intelektualnego za panowania Omajjadów w formie dokumentów, na podstawie których moglibyśmy właściwie je ocenić.

⁷⁰    Tamże, 8. 121; patrz wyżej, s. 187.

⁷¹    Ibn al-Tbri, s. 192.

⁷¹ Tamże, 8. 195; at-Tabari, t. II, s. 1196.

⁷³    Ibn Abi Usajbla, t. I, a. 116, wiersze 25-26.

⁷⁴    S. 242, 354.

⁷³ J. Ruska, Arabische Alchemisten, I. Chalid Ibn Jazid ibn Mu'awija, Heidelberg 1924, 9. 8 nn.

⁷³ Al-Fihrist, s. 317, wiersz 25; Ibn Hallikan, t. I, 8. 182 = de Siane, t. I, s. 300; Haggi galfa, Kaśj as-Zunun 'an asami al-kutub w-al-kunun, wyd. Fluegel, t. II, Leipzig 1837, 8. 581, 604, t. III, London 1842, s. 53, 128.

⁷⁷ J. Ruska, Arabische Alchemisten. II. Ga'far Alsadig, der Sechste Imam, Heidelberg 1924, a. 49-59.

Jeśli mowa o rodzimości architektury arabskiej, to wywodzić się ona może tylko z Jemenu. Jednakże południowoarabska sztuka nie mogła odgrywać wielkiej roli w życiu północnej części półwyspu. Tutaj namiot był mieszkaniem, powietrze świątynią, a pustynny piasek grobowcem. Architektura rzadkich oaz była, tak jak jest jeszcze dzisiaj, bardzo prosta. Reprezentują ją budynki zrobione z cegieł wysuszonych na słońcu, przykryte płaskimi dachami z drzewa palmowego i gliny, pozbawione dekoracji i ornamentu oraz dostosowane tylko do najprostszych potrzeb. Nawet al-Ka'ba, narodowe święte miejsce al-Higazu, nie była niczym innym jak prymitywną budowlą podobną do sześcianu, nie nakrytą dachem. Była ona dziełem pewnego koptyjskiego chrześcijańskiego cieśli, który użył drzewa z uratowanych wraków kilku bizantyjskich okrętów wyrzuconych na brzeg pod Guddą. Wykute w skale grobowce Mada’in salih (starożytne al-Higr), malownicze komnaty wyrzeźbione w wielobarwnych piaskowych ścianach skalnych Petry, pałace i sanktuaria ozdobione kolumnami i tukami w Palmyrze, takie kościoły, jak wspaniały kościół odbudowany przez ghassanidzkiego fylarchę al-Munlira ibn ał-Harita na grobie umęczonego św. Sergiusza w ar-Rusafa, wszystko to rzeczywiście wskazuje na wysoki stan techniki artystycznej, lecz jest to technika zapożyczona od zhellenizowanego Egiptu i Syrii i nie ma charakteru arabskiego.

Architektura religijna, jako pierwsza i najtrwalsza ze sztuk, jest zawsze w swej różnorodności głównym reprezentantem sztuki budowlanej. Miejsce kultu, dosłownie dom bóstwa, jest tą pierwszą budowlą, której nowo przebudzona dusza usiłuje nadać wznioślejszy charakter aniżeli budowom potrzebnym do zaspokojenia wyłącznie potrzeb mieszkaniowych. W wypadku muzułmańskich Arabów sztuka znalazła swój najwyższy wyraz w architekturze religijnej. Muzułmańscy architekci lub ludzie przez nich zatrudnieni rozwinęli schemat budowania prosty i pełen godności, oparty na wcześniejszych wzorach, lecz w sposób szczególny wyrażający ducha nowej religii.

Meczet (z arab. masgid, miejsce do padania na twarz) jest typowym przykładem historii rozwoju cywilizacji muzułmańskiej w swych międzyrasowych i międzynarodowych stosunkach. Być może, nie ma lepszego przykładu niż meczet, aby zilustrować wzajemne kulturalne oddziaływanie pomiędzy islamem a jego sąsiadami.

MECZET W MEDYNIE

Prosty meczet Muhammada w Medynie bardziej niż mekkańskie sanktuarium stał się przypadkowo ogólnym prototypem meczetu kongregacyjnego w pierwszym wieku islamu. Meczet ten składał się z dziedzińca pod gołym niebem, otoczonego murami z gliny wyschniętej na słońcu ⁷³. Dla ochrony przed słońcem Prorok kazał położyć później płaski dach między przyległymi budyn-

⁷⁸ Ibn Hiśiira, s. 336 n.

217