SDC11635

Narodziny i upadek gospodarki rynkowej

jest, że rozwój przemysłu wełnianego był dla kraju ogromną szansą i doprowadził do powstania przemysłu bawełnianego — wehikułu rewolucji przemysłowej. Poza tym rozwój krajowego tkactwa z całą pewnością zależał od wzrostu podaży wełny. Te fakty wystarczą, by uznać przekształcanie gruntów ornych w pastwiska i towarzyszący temu procesowi ruch grodzenia pól za wyraz postępu gospodarczego, jednak gdyby nie konsekwentnie realizowana polityka za czasów Tudorów i na początku panowania Stuartów, tempo tego postępu mogłoby okazać się zabójcze i przekształcić go w proces degenerujący, a nie konstruktywny. Od tego tempa bowiem zależało głównie, czy wywłaszczeni będą się mogli dostosować do zmienionych warunków, nie ulegając całkowitej degradacji na płaszczyźnie ludzkiej i gospodarczej, fizycznej i moralnej, czy znajdą miejsca pracy w nowych warunkach, będących owocem przemian, i czy skutki wzrostu importu spowodowane przez wzrost eksportu pozwolą tym, którzy stracili zatrudnienie z powodu transformacji, znaleźć nowe źródło utrzymania.

Odpowiedź na te pytania zależała od relatywnego tempa przemian i adaptacji. Zwykłe „długookresowe" czynniki uwzględniane przez teorie ekonomiczne są tu nie do zaakceptowania, gdyż z góry przesądziłyby sprawę w wyniku przyjęcia założenia, że omawiany proces nastąpił w systemie rynkowym. Bez względu na to, jak bardzo naturalne może nam się wydawać takie założenie, jest ono nieuprawnione: system rynkowy stanowi strukturę instytucjonalną, która - o czym rzadko pamiętamy - jest właściwa wyłącznie naszym czasom, a nawet jeśli czasami istniała w przeszłości, to nie była w pełni wykształcona. Poza tym „długookresowe" czynniki są nieistotne, jeżeli natychmiastowy skutek przemiany jest szkodliwy, to - do chwili, gdy pojawią się dowody świadczące o przeciwnych rezultatach - także efekt końcowy należy uznać za szkodliwy, jeżeli przekształcanie gruntów ornych w pastwiska wiąże się ze zburzeniem określonej liczby domów, likwidacją określonej liczby miejsc pracy i ograniczeniem dostępnej na szczeblu lokalnym żywności, to te skutki należy traktować jako ostateczne, dopóki nie pojawią się dowody popierające przeciwną tezę. Nie wyklucza to rozważań nad możliwym wpływem wzrostu eksportu na dochody właścicieli ziemskich, nad szansami zatrudnienia stworzonymi przez wzrost lokalnej podaży wełny czy nad sposobami, w jakie właściciele ziemscy mogą wykorzystywać swoje zwiększone dochody bądź to w dalszych inwestycjach, bądź w celach konsumpcyjnych. To z porównania bilansu przemiany z bilansem

_adaptaqi będzie można wyprowadzi* cioski co .............

skutków analizowanych procesów. W żadnym wypadku nie możemy pizypnować, ze funkcjonują prawa rynkowe, dopóki nic wykażemy istnienia samoregulującego się rynku, lcdynle w instytucjonalnej ,_c«. nerii gospodarki rynkowej działają prawa rynkowe. To nie politycy i czasów Tudorów pomijali fakty, lecz współcześni ekonomiści. którzy poddawali ich ostrej krytyce, zapominając, że w ówczesnej Anglii nie istniał system rynkowy.

Anglia przetrwała bez większych szkód klęskę procesu grod/rnia pól tylko dlatego, że Tudorowie i pierwsi Stuartowie wykorzystywali potęgę Korony w celu spowolnienia postępu gospodarczego w takim stopniu, aby stał się on możliwy do zniesienia w wymiarze społecznym. Wykorzystano zatem władzę centralną, by ulżyć ofiarom trans* formacji i podjąć wysiłek ukierunkowania procesu przemian w taki sposób, żeby jego przebieg był mniej wyniszczający. Sądów i kancelarii królewskich w żadnym wypadku nie powinno się nazywać konserwatywnymi; reprezentowały one naukowego ducha nowego stylu zarządzania państwem, sprzyjając imigracji zagranicznych rzemieślników, Chętnie wdrażając nowe zdobycze nauki, odwołując się do metod statystycznych, lekceważąc obyczaj i tradycję, sprzeciwiając się prawom opartym na zasiedzeniu, ograniczając przywileje kościelne i pomijając ^■prawo zwyczajowe. Jeżeli to innowacje decydują o rewolucyjności, to władcy ci okazali się prawdziwymi rewolucjonistami w swojej epoce. Służyli dobru społeczności, reprezentowanej przez majestat suwerena. jednak przyszłość należała do konstytucjonalizmu i parlamentu. Władza Korony ustąpiła władzy klasy, która znalazła się na czele postępu przemysłowego i handlowego. Wielka zasada konstytucjonalizmu została połączona z polityczną rewolucją; ta zaś wywłaszczyła Koronę, która w owym czasie utraciła prawie wszystkie możliwości działania, a jej funkcja ochronna nie była już tak ważna dla kraju, skoro prze-tnval on burzę okresu przejściowego. W tym czasie polityka finansowa Korony nadmiernie ograniczała siłę państwa i zaczęła stopniowo hamować handel. Aby utrzymać swoje prerogatywy, Korona nadużywała ich w coraz większym stopniu, a tym samym szkodziła państwu oraz jego zasobom. Do ostatnich ważnych osiągnięć dynastii należ)' zaliczyć bardzo dobre zarządzanie pracą i wytwórczością oraz rozsądny nadzór nad grodzeniem pól. Zostały one jednak szybko zapomniane, to właśnie bowiem kapitaliści i pracodawcy z rodzącej się klasy średniej byli głównymi ofiarami polityki ochronnej Korony. Musiały

47