Skan20110103020

w jakim zjawiska te występowały we wcześniejszych pokoleniach (dziadków, rodziców). Generalnie termin akceleracja obejmuje trzy zjawiska, z czego dwa z nich bezpośrednio łączą się z okresem dojrzewania, są to:

—    przyspieszenie rozwoju fizycznego dojrzewania płciowego;

—    zmiana proporcji ciała, tzw. leptosomizacja sylwetki, związana m.in. z wydłużaniem się kończyn dolnych;

—    późniejsze występowanie procesów inwolucyjnych, czyli wydłużenie się biologicznej potencji człowieka (m.in. długość życia).

Tak, jak we wcześniejszych latach życia obserwuje się — w związku z akceleracją — m.in. obniżanie wieku wyrzynania się zębów (mlecznych i stałych), tak w okresie pokwitania zjawisko to przejawia się wcześniejszym rozpoczynaniem i kończeniem tego procesu, co znajduje wyraz w:

—    wcześniejszym pojawieniu się zarówno drugiego, jak i piątego stadium rozwoju genitaliów, owłosienia łonowego, pachowego oraz rozwoju piersi;

—    wcześniejszym pojawieniu się u chłopców zarostu na twarzy;

—    wcześniejszym skoku pokwitaniowym, czyli największej intensywności przyrostów wysokości ciała i innych cechach morfologicznych w poniemowlęcym okresie ontogenezy;

—    wcześniejszym wieku menarche, czyli pierwszej miesiączki u dziewcząt i wcześniejszych polucjach u chłopców;

—    wcześniejszym kostnieniu układu szkieletowego oraz wcześniejszym kończeniu procesu wzrastania (Łaska-Mierzejewska 1999, s. 73).

Wśród przyczyn zmian międzypokoleniowych w tempie dojrzewania

wymienia się m.in.:

—    postęp cywilizacji z jego konsekwencjami społeczno-ekonomicznymi;

—    proces urbanizacji (oddziaływujący na rosnący organizm poprzez ośrodkowy układ nerwowy);

—    bardziej racjonalne żywienie (zwłaszcza wzrost spożycia białka);

—    zwiększenie nasłonecznienia i jego rolę w aktywizacji witaminy D.

Nie dla wszystkich badaczy przyspieszenie rozwoju jest zjawiskiem

pozytywnym. Zwraca się przy tym uwagę na wiele negatywnych przejawów tego procesu, jak chociażby szybsza inwolucja układu chłonnego, co zwiększa labilność układu odpornościowego na wpływy środowiska zewnętrznego, a to z kolei powoduje zwiększenie zachorowalności. Odnosi się to również do chorób układu nerwowego (nerwice, większa pobudliwość układu wegetatywnego). Wskazuje się też na związek przyspieszonego rozwoju z nasileniem wad postawy oraz przejściowymi dysharmoniami rozwoju niektórych układów i narządów, takich jak układ krwionośny, czy nieprawidłowościami narządu żucia i choroby próchniczej zębów.

Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż za przyspieszonym rozwojem biologicznym w okresie pokwitania nie nadąża rozwój psychiczny, zaś tempo rozwoju intelektu jest mniej nasilone.

Natomiast akceleracja nie dotyczy, jak się wydaje, dojrzewania emocjonalnego i społecznego, co sprawia, że młodzież cechuje tzw. infantylizm społeczny, odpowiedzialny — przynajmniej u części współczesnych nastolatków — za nasilenie się objawów nieprzystosowania społecznego i zaburzeń zachowania. Równocześnie u obu płci należy odnotować odmienne tempo osiągania dojrzałości poszczególnych aspektów pokwitania, co, z kolei nie pozostaje obojętne dla biologiczno-społecznego funkcjonowania chłopców i dziewcząt. Mowa tu o dojrzałości biologicznej, seksualnej, psychicznej i społecznej rozumianych jako:

Dojrzałość biologiczna — jest to zdolność do produkcji komórek rozrodczych i wydania na świat potomstwa.

Dojrzałość seksualna — to odczuwanie silnego popędu płciowego oraz zdolność do przeżywania orgazmu,

Dojrzałość psychiczna (emocjonalna) — to świadomość własnych potrzeb i planów, odpowiedzialność za własne czyny, zdolność samodzielnego rozstrzygania konfliktowych sytuacji i umiejętność kontrolowania ekspresji swoich stanów uczuciowych.

Dojrzałość społeczna — to gotowość do pełnienia ról społecznych, przygotowanie do sprawnego kierowania własnym życiem, do formułowania własnych oczekiwań (tak od siebie, jak i od otoczenia) i w wyniku tego dokonywanie właściwych, przemyślanych i odpowiedzialnych decyzji.

Jeżeli chodzi o specyfikę procesu dojrzewania dziewcząt (rys. 25), to przede wszystkim uwagę zwraca brak synchronizacji czasowej w osiąganiu dojrzałości wymienionych wyżej aspektów pokwitania. Czas pomiędzy najwcześniej osiąganą dojrzałością biologiczną (13-15 lat) a najpóźniej pojawiającą się dojrzałością społeczną (do 23 roku życia) wynosi aż 10 lat, czyli prawie tyle, ile okres dochodzenia do dojrzałości biologicznej w czasie wydłużonego u człowieka bezpłciowego dzieciństwa. Niewiele krótszy (ok. 8 lat) jest u dziewcząt czas pomiędzy zdolnością pro-kreacji a potrzebą przeżywania orgazmu (18-22 lata), co oznacza, że pojawia się ona później niż dojrzałość psychiczna (17-18 lat).

Rozbieżność wieku między dojrzałością biologiczną (14-15 lat) a społeczną w grupie chłopców (rys. 26) wydaje się być jeszcze bardziej rozłożona w czasie (aż do 25 roku życia). Uwagę przy tym zwraca zgodność wieku dojrzewania biologicznego i seksualnego, co zresztą znajduje potwierdzenie w mechanizmie dojrzewania męskich narządów płciowych; niepokój natomiast może budzić fakt, iż oba te czynniki znacznie wyprzedzają wiek dojrzałości psychicznej (17-18 lat) u młodych mężczyzn.

I