skanowanie0004

bolizował rzeczywistych znaczeń, niezależnie od poglądów przedstawicieli innych kultur. Nowe doświadczenia kulturalne powodują często konieczność wzbogacenia zasobów języka, lecz wzbogacenie takie nie jest nigdy arbitralnym dodatkiem do materiału i form już istniejących; jest to tylko dalsze zastosowanie zasad już używanych, a w wielu przypadkach tylko metaforyczne rozszerzenie starych terminów i znaczeń. Jest rzeczą nader ważną zdawać sobie sprawę, że z chwilą, gdy foma języka zostaje ustalona, język ten może podsuwać swoim użytkownikom znaczenia, których nie można wyśledzić w samych tylko danych doświadczenia, a tłumaczyć je trzeba w znacznej mierze jako projekcję potencjanych znaczeń na surowiec doświadczenia. Jeśli człowiek, który w ciągu całego swego życia widział tylko jednego słonia, mówi mimo to bez żadnego wahania o dziesięciu słoniach lub o milionie słoni czy też o stadzie słoni albo o słoniach kroczących parami czy trójkami lub wreszcie o pokoleniach słoni, to jest oczywiste, że język ma moc wyodrębniania w doświadczeniu teoretycznie izolowalnych elementów i tworzenia z aktualnego świata owego potencjalnego świata, który pozwala istotom ludzkim wychodzić poza to, co bezpośrednio dane w indywidualnym doświadczeniu ludzkim, i osiągać powszechne porozumienie. To powszechne porozumienie konstytuuje kulturę, której nie można określić za pomocą opisu bardziej rzucających się w oczy wzorów zachowania społecznego, które są dostępne obserwacji. Język ma wartość heurystyczną nie tylko w sensie, jaki sugeruje powyższy przykład, lecz w sensie znacznie ogólniejszym: formy języka wyznaczają nam pewne sposoby obserwacji i interpretacji. Znaczy to oczywiście, że w miarę wzrostu naszego naukowego doświadczenia musimy uczyć się przezwyciężać implikacje języka. „Trawa faluje na wietrze” należy, ze względu na swą formę lingwistyczną, do tej samej relacyjnej klasy doświadczeń co „Człowiek pracuje na roli”. Jako tymczasowe rozwiązanie problemu wyrażania doświadczenia, którego dotyczy to zdanie, sugestia języka jest pożyteczna, odwołuje się bowiem do pewnych symboli relacji pojęciowej, takich jak czynność i iriiejsce. Jeżeli odczuwamy to zdanie jako poetyckie lub metaforyczne, to głównie dlatego, że inne, bardziej złożone typy doświadczenia z odpowiadającymi im symbolizmami odniesienia pozwalają nam zreinterpretować sytuację mówiąc, na przykład, „Wiatr faluje trawą” lub „Wiatr sprawia, że trawa faluje”. Rzecz w tym, że stosując najsubtelniejsze nawet sposoby interpretacji, w istocie nie wychodzimy nigdy poza projekcję i przenoszenie relacji, sugerowane przez formy naszej mowy. Także mówiąc „Tarcie powoduje taki a taki efekt”, wypowiadamy coś zbliżonego do „Trawa faluje na wietrze”. Język pomaga nam i zarazem przeszkadza w naszych zmaganiach poznawczych z doświadczeniem, a szczegóły tych procesów pomocy i utrudniania zawarte są w pokładach subtelnych znaczeń różnych kultur.

Dalszą psychologiczną właściwością języka jest to, że o ile wolno go traktować jako system symboliczny, który zdaje sprawę z bezpośredniego doświadczenia, odnosi się doń czy też jest jego substytutem, o tyle w swym faktycznym fukcjonowaniu nie jest on ani niezależny, ani równoległy wobec bezpośredniego doświadczenia, lecz całkowicie je przenika. Świadczy o tym powszechne — zwłaszcza wśród ludzi prymitywnych — odczucie identyczności lub bliskiej odpowiedniości słowa i rzeczy, będące źródłem magii zaklęć. Także i na naszym poziomie nie jest łatwo dokonać całkowitego oddzielenia obiektywnej rzeczywistości od symboli językowych, które się do niej odnoszą: rzeczy, właściwości i zdarzenia utożsamiamy na ogół z ich nazwami. Dla normalnego człowieka wszelkie doświadczenie, rzeczywiste i potencjalne, przesycone jest werbalizmem. Tym właśnie tłumaczy się fakt, iż, na przykład, tak wielu miłośników natury nie ma uczucia prawdziwego z nią kon-

39