3582324685

Anatomia kultury

Niezależnie od tego czy składniki kultury mają charakter normatywny, idealny czy materialny, wprowadza się ich rozróżnienie ze względu na stopień skomplikowania. Najmniejszy składnik kultury, można powiedzieć przenośnie „atom kulturowy", określa się mianem elementu kultury lub rysu kulturowego. Krawat w męskim ubiorze, ukłon kapeluszem, przykazanie „nie zabijaj", mit o Prometeuszu - to pierwsze z brzegu przykłady elementów kulturowych. Bardziej złożone całości, grupujące elementy jednorodne pod względem treści lub funkcji, nazywamy kompleksami kulturowymi. Sposoby ubierania się, sposoby powitania, Dekalog, mitologia grecka - to przykłady kompleksów kulturowych. Wreszcie o konfiguracjach kulturowych, jako o najszerszych całościach, mówimy wtedy, gdy różne pod względem treści i funkcji elementy kultury skupiają się wokół jakiegoś centralnego obiektu. Często taką rolę odgrywa obiekt lub urządzenie materialne. Konfiguracja kulturowa skupiona wokół samochodu to i autostrady, i stacje benzynowe, i style estetyczne w konstrukcji, i prawa ruchu drogowego, i rozmaite technologie, i kompetencje kierowców, i wiele jeszcze składników. Podobnie konfiguracja kulturowa skupiona wokół komputera obejmuje i rozmaite programy, i Internet, i gry komputerowe, i swoisty język, i nowe reguły komunikacji (swoista „moralność" sieci), i kompetencje użytkowników, i wiele innych elementów. Takim centrum konfiguracji kulturowej może być pewna idea. Tzw. cywilizacja naukowa opiera się na pewnej koncepcji poznania afirmującego metodę naukową. Niekiedy konfiguracja wytwarza się wokół pewnej wartości. Na przykład „konsumpcjonizm" czy inaczej kultura konsumpcyjna opiera się na kulcie przedmiotów materialnych i urządzeń oraz presji ich posiadania.

Konfiguracja kulturowa funkcjonuje prawidłowo, gdy wszystkie jej elementy harmonijnie współgrają. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy pomiędzy elementami występuje asynchronia, niespójność lub dysharmonia. Jeden przypadek, opisany przez amerykańskiego socjologa

2

Williama Ogburna, to zapóźnienie kulturowe . W tym przypadku jeden element konfiguracji nie nadąża, jakby za innymi, jest nie w pełni i niewystarczająco obecny czy rozwinięty. Gdy na przykład budowa parkingów i autostrad nie nadąża za lawinowym przyrostem samochodów, to mamy do czynienia właśnie z zapóźnieniem kulturowym w obrębie konfiguracji motoryzacyjnej. A gdy nowy, przełomowy lek nie może być stosowany z braku odpowiedniej regulacji prawnej, występuje zapóźnienie kulturowe w obrębie konfiguracji medycznej. Inny przypadek polega na braku odpowiednich kompetencji kulturowych, a więc umiejętności praktycznego użytkowania czy wykorzystania elementów kultury. Gdy zagęszczaniu się ruchu drogowego nie odpowiadają zupełnie umiejętności czy dyscyplina kierowców, mówimy o niekompetencji kulturowej w tym obszarze. Albo gdy wzrostowi produkcji książek i czasopism towarzyszy pogłębiający się tzw. funkcjonalny analfabetyzm, czyli niezdolność rozumienia i interpretacji najprostszych przekazów, to też jest przykład niekompetencji kulturowej w dziedzinie czytelnictwa. Jeszcze inny przypadek to zastosowanie pewnych obiektów kultury do czego innego, niż były przeznaczone. Gdy komputery służą do ozdoby biurek w urzędach, a książki kupuje się do ozdoby mieszkania dobierając kolor okładki do koloru dywanu - czyli gdy zamiast użytkowych czy edukacyjnych pełnią funkcje symboliczne i snobistyczne, to jest właśnie ten trzeci wariant dysharmonii kulturowej.

Kultura jednej ł tej samej zbiorowości rzadko stanowi monolit. Weźmy kulturę narodową. Pewne jej treści tworzą trzon kultury albo, jak się czasem powiada, kulturę „głównego